Εξ αποστάσεως εκπαίδευση στα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας για την «Επικοινωνία μέσω Η/Υ»

Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο
Σχολή Ανθρωπιστικών Σπουδών
Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών "Εκπαίδευση Ενηλίκων"


Εξ αποστάσεως εκπαίδευση στα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας για την «Επικοινωνία μέσω Η/Υ»


Διπλωματική Εργασία
Μιχάλης Αϊβαλιώτης
Α.Μ. 29598


Επιβλέπων: Χαράλαμπος Καραγιαννίδης

Αύγουστος 2008

Περίληψη
Η εργασία έχει στόχο να διερευνήσει την εφαρμογή και την αποτελεσματικότητα της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης στα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας, πληθυσμού που για διάφορους λόγους δεν ολοκλήρωσαν την βασική εκπαίδευση, με την μέθοδο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και με την χρήση συνεργατικών εργαλείων που είναι προφανές ότι είναι ιδανική για παραμεθόριο και νησιωτική περιοχή όπως την Λέσβο.
Για να επιτευχθεί ο παραπάνω στόχος επιλέχθηκε μια ενότητα από τον πληροφορικό γραμματισμό με θέμα την «Επικοινωνία μέσω Η/Υ» και αναπτύχθηκε ψηφιακό εκπαιδευτικό υλικό και συνεργατικές εφαρμογές πάνω στην ενότητα αυτή. Στην εργασία αυτή παρουσιάζονται τα στάδια για την παραγωγή ψηφιακού εκπαιδευτικού υλικού για εκπαιδευόμενους (ενήλικες) των Σχολείων Δεύτερης Ευκαιρίας. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση δεν περιορίζεται στη μελέτη του ψηφιακού υλικού, αλλά οι εκπαιδευόμενοι εφαρμόζουν τις νέες δεξιότητες σε ένα περιβάλλον συνεργατικής μάθησης υποστηριζόμενης από διαδικτυακό χώρο (wiki) που δημιουργήθηκε γι’ αυτό το σκοπό. Το υλικό που δημιουργήθηκε και δόθηκε σε εκπαιδευόμενους του πρώτου κύκλου σπουδών του Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας Μυτιλήνης για την πιλοτική εφαρμογή του και αξιολόγηση αναφορικά με το βαθμό επίτευξης των στόχων του. Στην εργασία παρουσιάζονται αναλυτικά τα αποτελέσματα της έρευνας αυτής που συμπεριλαμβάνουν:
• Την ανάπτυξη ψηφιακού εκπαιδευτικού υλικού και συνεργατικών εργαλείων για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση.
• Την πιλοτική χρήση και αξιολόγηση του εκπαιδευτικού υλικού από σπουδαστές του Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας Μυτιλήνης.
• Συμπεράσματα για βελτιώσεις διορθώσεις του υλικού
Abstract
The study is aimed at investigating the application and the effectiveness of distance learning at the School of Second Opportunity, members of the population, who for various reasons did not complete their basic education, by computer. The method of distance learning, with the use of complementary tools, is ideal for a frontier island such as Lesvos.
For this reason was selected a unit from the computer scientist literacy on the subject "Communication via PC" and were developed digital educational material and cooperative applications above in this unit In this study they tried to present the stages of the process of distance learning with ‘Communication via PC’ to those trainees who have been given a ‘second chance’. Distance learning is not restricted to the study of digital material but trainees can apply new skills in an environment of cooperative learning supported by the Internet, for eg: ‘wiki’ which was created for this purpose. The material that was given to the trainees of the first cycle of study of the School of Second Opportunity in Mytiline for this pilot scheme was evaluated in regard to the degree of achievement of its objectives. Details of the results of this research can be summarized as follows:
• Development of digital material and cooperative tools used in distance learning.
• Pilot schemes and evaluation of educational material by the students of the School of Second Opportunity in Mytiline.
• Conclusions on improvements/corrections of material.



Πίνακας Περιεχομένων
Πίνακας Εικόνων i
Ευχαριστίες ii
Σύνοψη iii
1. Εισαγωγή 1
1.1 Στόχοι και Προσδοκώμενα Αποτελέσματα 1
1.2 Μεθοδολογία Ανάπτυξης 3
2. Ανάλυση 5
2.1 Ανάλυση Χρηστών 5
2.2 Ανάλυση Γνωστικού Αντικειμένου 7
2.3 Ανάλυση Μαθησιακού Περιβάλλοντος 10
3. Θεωρητικό υπόβαθρο 13
3.1 Ο κύκλος της μάθησης 13
3.2 Μετασχηματίζουσα μάθηση 14
3.3 Διερεύνηση εφαρμογής Συνεργατικής μάθησης 16
3.4 Εκπαιδευτικό υλικό ανοικτής και εξ αποστάσεων εκπαίδευσης 17
3.5 Θέματα Ευχρηστίας 18
4. Σχεδιασμός 21
4.1 Σχεδιασμός σύμφωνα με τον κύκλο της μάθησης 21
4.2 Σχεδιασμός σύμφωνα με την μετασχηματίζουσα μάθηση 22
4.3 Σχεδιασμός συνεργατικής μάθησης 23
4.4 Σχεδιασμός του εκπαιδευτικού υλικού σύμφωνα με τις αρχές της ανοικτής και εξ αποστάσεων εκπαίδευσης 25
4.5 Σχεδιασμός Ευχρηστίας 26
5. Υλοποίηση 29
6. Διδακτική Αξιοποίηση 34
6.1 Εξ αποστάσεως εκπαίδευση 34
6.2 Συνεργατική εκπαίδευση 35
6.3 Εποπτικό υλικό 36
7. Αξιολόγηση 38
7.1 Σχεδιασμός Αξιολόγησης 39
7.2 Συλλογή Δεδομένων 42
7.3 Ανάλυση Δεδομένων 43
8. Επίλογος 46
8.1 Συμπεράσματα 46
8.2 Μελλοντικές Βελτιώσεις 48
Βιβλιογραφία 49
Παραρτήματα 55
Ι Ερωτηματολόγιο έρευνας 55
ΙΙ Συνοπτικά Αποτελέσματα Αξιολόγησης 59

Πίνακας Εικόνων
Εικόνα 1 - Μοντέλο σχεδίασης Μακράκη 3
Εικόνα 2 - Μεθοδολογία Ανάπτυξης του Εκπαιδευτικού Υλικού 4
Εικόνα 3 - Κριτήρια Λειτουργικού αλφαβητισμού 8
Εικόνα 4 - Ο Κύκλος της μάθησης Kolb 14
Εικόνα 5 - Εικόνα 6 παράδειγμα δραστηριότητα διαβάσματος 22
Εικόνα 6 - Στιγμιότυπο από το μενού του εκπαιδευτικού υλικού. 27
Εικόνα 7 - Στιγμιότυπο συμπλήρωσης κενών. 27
Εικόνα 8 - Αρχική οθόνη της εφαρμογής 28
Εικόνα 9 - Δημιουργία βίντεο με το DemoCreator 30
Εικόνα 10 - Στιγμιότυπο από την εφαρμογή eXe Learning 31
Εικόνα 11 - Στιγμιότυπο από το «δωμάτιο επικοινωνίας» 32
Εικόνα 12 - Ανάγνωση ειδήσεων από RSS 36


Ευχαριστίες
Αρχικά θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέπων καθηγητή μου Επίκουρο καθηγητή Πανεπιστημίου Θεσσαλίας , PhD–Τμήμα Ειδικής Αγωγής Χαράλαμπο Καραγιαννίδη, για την πολύτιμη βοήθεια του και την άριστη καθοδήγηση που μου πρόσφερε, κατά την εκπόνηση της παρούσας Διπλωματικής Εργασίας. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά την δεύτερη επιβλέπουσα καθηγήτρια Ανθή Καρατράντου για τις τόσο εύστοχες παρατηρήσεις της που με βοήθησαν πολύ.
Θα ήταν παράλειψη να μην ευχαριστήσω όλους τους συμμετέχοντες στην έρευνα δηλαδή τους εκπαιδευόμενους του πρώτου έτους του ΣΔΕ Μυτιλήνης (σχ. Έτος 2007-8) για την άψογη συνεργασία που είχαμε, για την ανταπόκρισή τους σε ό,τι τους ζήτησα και για την προθυμία με την οποία απάντησαν στις όποιες απορίες μου. Στην πραγματικότητα για αυτούς μπήκα σε όλη αυτήν την διαδικασία κατασκευής δικτυακού εκπαιδευτικού υλικού και τους το αφιερώνω.
Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω μέσα από την καρδιά μου τη σύζυγό μου, δικηγόρο Αικατερίνη Καζάκου αλλά και στην κόρη μου Αναστασία Αϊβαλιώτου, για την ανοχή τους στις ατέλειωτες ώρες δουλειάς. Σε αυτές τις δύο σημαντικές γυναίκες της ζωής μου αφιερώνω το πόνημα αυτό.
Σύνοψη
Το διαδίκτυο έχει πλέον καταργήσει τα χρονικά, τοπικά και πολιτισμικά όρια. Καθώς βρίσκεται υπό διαρκή εξέλιξη, δημιουργεί νέα περιβάλλοντα όπου οι βασικές ιδέες για την κοινωνία , την εκπαίδευση, το εμπόριο και τη διασκέδαση έχουν προκληθεί, ανασχηματιστεί και διευρυνθεί. Οι τεχνολογίες της πληροφορίας και επικοινωνίας και ειδικότερα η αποτελεσματικότητα της Διαδικτυακής εκπαίδευσης στην διαδικασία της μάθησης έχουν προκαλέσει έντονο διάλογο. Παρ’ όλα αυτά οι συνεργατικές προσεγγίσεις παραμένουν το κλειδί για την επιτυχία της Διαδικτυακής εκπαίδευσης. (Λαμπροπούλου κ.α., 2007)
Σε αυτήν την εργασία παρουσιάζεται η προσπάθεια εξ αποστάσεως εκπαίδευσης στα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας (ΣΔΕ). Πρώτα από όλα αναπτύχθηκε ψηφιακό εκπαιδευτικό υλικό που έχει αντικείμενο την εισαγωγή στην επικοινωνία μέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών. Οι εκπαιδευόμενοι των ΣΔΕ είναι ενήλικες που είχαν εγκαταλείψει την βασική εκπαίδευση νωρίς. Στα πλαίσια της εργασίας αυτής γίνεται προσπάθεια στην πρόκληση για τον ψηφιακό αλφαβητισμό εκπαιδευόμενων και μύηση τους στους σύγχρονους τρόπους επικοινωνίας μέσω διαδικτύου. Το αντικείμενο αυτό επιλέχθηκε λόγω της έλλειψης σχετικού εξ αποστάσεως εκπαιδευτικού υλικού που να συγκεντρώνει το σύνολο των μεθόδων επικοινωνίας Η εμπέδωση των νέων γνώσεων και η εξάσκηση στις νέες δεξιότητες γίνεται σε συνεργατικό χώρο στο διαδίκτυο (wiki) που δημιουργήθηκε γι αυτό το σκοπό. Σε αυτόν τον χώρο γίνεται η χρήση ηλεκτρονικών μέσων επικοινωνία που τους βοηθάει στην εξοικείωση τους με τον συγκεκριμένο τρόπο επικοινωνίας μέσω διαδικτύου. Έτσι σιγά σιγά και προς το τέλος της προσπάθειας θα έχει γίνει ένα βήμα ώστε να αρθούν οι όποιες αρνητικές αντιλήψεις και στάσεις υπάρχουν για τις νέες τεχνολογίες επικοινωνιών.
Το σύστημα, εκπαιδευτικό υλικό και συνεργατικές ασκήσεις εφαρμόστηκε στους εκπαιδευόμενους του πρώτου έτους του ΣΔΕ Μυτιλήνης (σχ. Έτος 2007-8) και αξιολογήθηκε από αυτούς με τους άξονες της αξιολόγησης να εξετάζουν τον βαθμό που κατάφερε το σύστημα αυτό: Να εφαρμόσει τις αρχές της ΑεξΑΕ. Να έχει επιστημονική πληρότητα. Να είναι εύχρηστο και ελκυστικό. Να υποκινεί το ενδιαφέρον και τέλος. Να εφαρμόζει τις αρχές της συνεργατικής μάθησης με τη βοήθεια υπολογιστών.
Προτάσεις για την αναπροσαρμογή, συμπλήρωση του υλικού προκύπτουν από την έρευνα αυτή και είναι αφετηρία για μελλοντική περαιτέρω βελτίωση του.
Αναλυτικότερα η εργασία αποτελείται από επτά κεφάλαια:
1. Σε αυτό το κεφάλαιο αναλύεται η αρχική ιδέα της εργασίας και αναπτύσσονται οι στόχοι και τα προσδοκώμενα αποτελέσματα της εργασίας. Τέλος παρουσιάζεται η μεθοδολογία που θα ακολουθηθεί για την ανάπτυξη της εφαρμογής.
2. Αναλύονται οι συνιστώσες της εκπαιδευτικής διαδικασίας που προτείνεται από την εργασία αυτή και δεν είναι άλλες από: Τους χρήστες του υλικού δηλαδή τον πληθυσμό στόχο. Το γνωστικό αντικείμενο, που είναι η ψηφιακή επικοινωνία. Το μαθησιακό περιβάλλον τέλος, που στην συγκεκριμένη περίπτωση είναι η συνεργατική μάθηση μέσω διαδικτύου.
3. Αναλύεται το θεωρητικό υπόβαθρο σχετικά με την εργασία αυτή. Ειδικότερα παρουσιάζονται: Οι θεωρίες μάθησης που είναι κοινά αποδεκτές. Οι σύγχρονες αντιλήψεις για την εκπαίδευση ενηλίκων και τα χαρακτηριστικά των ενηλίκων εκπαιδευόμενων. Η συνεργατική μάθηση υποστηριζόμενη από υπολογιστές. Οι αρχές της ανοικτής και εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Τέλος παρουσιάζονται θέματα ευχρηστίας του λογισμικού.
4. Εδώ γίνεται ο σχεδιασμός του λογισμικού που στηρίζεται στον εκπαιδευτικό σχεδιασμό, στο σχεδιασμό της διεπαφής και στο σχεδιασμό του συνεργατικού περιβάλλοντος.
5. Παρουσιάζεται ο τρόπος υλοποίησης της εφαρμογής και χαρακτηριστικές οθόνες από αυτή
6. Παρουσιάζονται τα σενάρια χρήσης του εκπαιδευτικού υλικού και του δικτυακού τόπου για την συνεργατική μάθηση
7. Εδώ παρουσιάζεται ο στόχος της αξιολόγησης, οι άξονες και τα κριτήρια η μέθοδος, το δείγμα και τα τελικά αποτελέσματα της αξιολόγησης.
Τέλος η εργασία ολοκληρώνεται με την παρουσίαση των συμπερασμάτων και την διαπίστωση της επαλήθευσης των αρχικών υποθέσεων. Μέρος των συμπερασμάτων αυτών είναι οι βελτιώσεις στο εκπαιδευτικό υλικό που μπορούν μελλοντικά να γίνουν για την βελτιστοποίηση του.
Αναπόσπαστο μέρος της εργασίας είναι παράρτημα με πίνακες, ερωτηματολόγια, δεδομένα
Το εκπαιδευτικό υλικό που δημιουργήθηκε είναι αποκλειστικά ηλεκτρονικό και είναι αναρτημένο στο διαδίκτυο στην ιστοσελίδα http://users.sch.gr/maiv και διατίθεται και σε οπτικό δίσκο (cd), παρόλο αυτό η σύνδεση στο διαδίκτυο είναι απαραίτητη για να λειτουργήσει το σύνολο των εφαρμογών του εκπαιδευτικού υλικού. Παράλληλα έχει δημιουργηθεί δικτυακός χώρος επικοινωνίας και εξοικείωσης με το αντικείμενο στην διεύθυνση: http://comlab.pbwiki.com . Εκεί πλήθος πρόσθετων (plugin Google gadget) δείχνουν την πρακτική χρήση της θεωρίας την οποία έχουν μελετήσει οι εκπαιδευόμενοι στο εκπαιδευτικό υλικό και καλούνται να την εφαρμόσουν στην μεταξύ τους επικοινωνία.

1. Εισαγωγή
Η εξάπλωση της πληροφορικής έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός νέου οικονομικού και κοινωνικού μοντέλου. Η σύγκλιση του τομέα της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία προηγμένων εργαλείων και την προσφορά χρηστικών υπηρεσιών, που μέρα με τη μέρα αλλάζουν την ίδια την καθημερινότητα μας (Dertouzos & Gates, 1997 οπ. αναφ. στο Αναστασιάδης, 2005). Δύο τομείς που μας ενδιαφέρουν σε αυτή την εργασία και από την οποία δημιουργούνται νέα δεδομένα είναι η πληροφορική ως αντικείμενο εκπαίδευσης και οι νέες δυνατότητες εκπαίδευσης με τα εργαλεία που παρέχει η πληροφορική. Είναι σημαντικό λοιπόν η διάχυση την πληροφορικής γνώσης στους πολίτες γιατί διαφορετικά δημιουργούνται χάσμα και ανισότητες από την αδυναμία χρήσης της τεχνολογίας της πληροφορικής. Από την άλλη μέσα στα πλαίσια των ραγδαίων αυτών τεχνολογικών εξελίξεων, το εκπαιδευτικό σύστημα σε παγκόσμια κλίμακα βρίσκεται αντιμέτωπο με αρκετές εκπαιδευτικές ευκαιρίες που περιμένουν την αξιοποίησή τους. Μεγάλες αλλαγές συντελούνται στην οργάνωση, τη δομή τα πρότυπα, τις αρχές, τους ρόλους και τις συμπεριφορές που διέπουν το εκπαιδευτικό σύστημα (Αναστασιάδης, 2005).
1.1 Στόχοι και Προσδοκώμενα Αποτελέσματα
Στην εργασία αυτή θέλουμε να διερευνήσουμε την χρήση της εξΑΕ (εξ αποστάσεως εκπαίδευσης) σε ενήλικες σπουδαστές των ΣΔΕ (Σχολείων Δεύτερης Ευκαιρίας) στο αντικείμενο της ΤΠΕ (Τεχνολογίας Πληροφορικής και Επικοινωνιών). Έτσι γίνεται η προσπάθεια ψηφιακού αλφαβητισμού ενηλίκων με μικρή ή καθόλου εμπειρία στην τεχνολογία και σε εργαλεία επικοινωνίας, σε μια προσπάθεια κοινωνικοποίησης τους και άρσης αποκλεισμών. Για το λόγο αυτό αναπτύχθηκε υλικό αποκλειστικά ηλεκτρονικό που είναι πολυμορφικό και υποστηρίξαμε συνεργατικές δραστηριότητες επικοινωνίας και εφαρμογές του εκπαιδευτικού υλικού. Η εφαρμογή αυτού του συστήματος θα δώσει την ευκαιρία στο μέλλον σε μεγαλύτερες ομάδες εκπαιδευομένων που συγκεκριμένα προβλήματα (περιοχή κατοικίας, χρόνου, οικονομικής κατάστασης και άλλα) τους εμπόδιζαν να εκπαιδευτούν σε θέματα τεχνολογίας και όχι μόνο. Δηλαδή θα μπορεί να εφαρμοστεί εκτός του θεσμού των ΣΔΕ μετατρέποντας το σύστημα (εκπαιδευτικό υλικό και συνεργατική μάθηση) σε ανοικτό χωρίς περιορισμούς πρόσβασης που θέτει η τυπική εκπαίδευση των ΣΔΕ.
Σκοπός και στόχοι της εργασίας
Σκοπός της εργασίας είναι η διερεύνηση της αποτελεσματικότητας εξ αποστάσεως εκπαίδευσης για την ενότητα «Επικοινωνία μέσω Η/Υ» για αρχάριους χρήστες υπολογιστών από τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας.
Αναλυτικότερα η εργασία στοχεύει:
• Στην εφαρμογή εξ αποστάσεως εκπαίδευσης στα ΣΔΕ
• Στην ανάπτυξη εκπαιδευτικού υλικού για την ενότητα «Επικοινωνία μέσω Η/Υ».
• Στην υλοποίηση συνεργατικών εφαρμογών για την ενότητα «Επικοινωνία μέσω Η/Υ».
• Στην συμβατότητα του υλικού με τις αρχές της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης.
• Στην αξιοποίηση σε ενήλικες εκπαιδευόμενους από Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας Μυτιλήνης για αξιολόγηση και εξαγωγή συμπερασμάτων.
Η χρησιμότητα της εργασίας αυτής γίνεται εύκολα κατανοητή από τα σημαντικά προσδοκώμενα αποτελέσματα που αναλυτικά είναι:
• Μαθήματα ψηφιακού αλφαβητισμού στην επικοινωνία
• Αξιοποίηση πολυμεσικών λύσεων όπως φωτογραφιών και βίντεο.
• Ηλεκτρονική μορφή μαθημάτων διαθέσιμων στο διαδίκτυο.
• Εξοικείωση των χρηστών με τη δια βίου εκπαίδευση, την συνεργατική εκπαίδευση με την βοήθεια των υπολογιστών, τις διαδικασίες εξΑΕ.
• Οι εκπαιδευόμενοι μέσα από το συνεργατικό περιβάλλον μάθησης θα αποκτήσουν νέες κοινωνικές δεξιότητες όπως συνεργασίας ομαδικότητας κα
• Δυνατότητα αξιοποίησης από αντίστοιχου επιπέδου εκπαιδευόμενους και εμπλουτισμός και συμπλήρωσης του.
1.2 Μεθοδολογία Ανάπτυξης
Στην βιβλιογραφία βρίσκουμε διάφορες μεθόδους ανάπτυξης εκπαιδευτικού υλικού. Σύμφωνα λοιπόν με τον Β. Μακράκη (2000) η ανάπτυξη αυτή ξεκινάει με την σύλληψη της αρχικής ιδέας και στην συνέχεια την ανάλυση των αναγκών συλλέγοντας σχετικές πληροφορίες και τον καθορισμό απαιτήσεων που έχουν σχέση με τους χρήστες, τους στόχους και το μαθησιακό περιβάλλον και περιεχόμενο. Στην συνέχεια ακολουθεί ο σχεδιασμός της διεπαφής χρήσης με τους τρόπους πλοήγησης και το γραφικό σχεδιασμό την πρωτοτυποποίηση και ανάπτυξη.

Εικόνα 1 - Μοντέλο σχεδίασης Μακράκη
Σύμφωνα με τον Τ. Μικρόπουλο (2000) η ανάπτυξη εκπαιδευτικού υλικού ακολουθεί τα στάδια:
• Διδακτική σχεδίαση
• Σχεδίαση οθονών
• Αλληλεπίδραση και ανάδραση
• Πλοήγηση
• Δομή εφαρμογής και έλεγχος από το χρήση
• Περιεχόμενο
• Τεχνικά θέματα
Η μεθοδολογία που θα ακολουθηθεί στην εργασία αυτή στηρίζεται σε πέντε επίπεδα: ανάλυσης, θεωρητικού υπόβαθρου, σχεδιασμού, υλοποίησης και αξιολόγησης. Τα επίπεδα αυτά δομούνται σε υποκατηγορίες σύμφωνα με την εικόνα 2 (Καραγιαννίδης, 2007). Η μεθοδολογία αυτή επιλέχθηκε για την αξιοποίηση καλύτερα των διαθέσιμων πηγών αλλά κα του διαθέσιμου χρόνου ανάπτυξης (στα πλαίσια της διπλωματικής εργασίας) που είναι μικρότερος λόγω της σειριακής μορφής χωρίς ανάδραση.

Εικόνα 2 - Μεθοδολογία Ανάπτυξης του Εκπαιδευτικού Υλικού
2. Ανάλυση
Σε αυτήν την ενότητα θα επιχειρηθεί η ανάλυση των εκπαιδευομένων, του εκπαιδευτικού υλικού, του γνωστικού αντικειμένου του προς δημιουργία υλικού και του μαθησιακού περιβάλλοντος όλους δηλαδή τους παράγοντες που είναι απαραίτητοι να ληφθούν υπόψη στην συνέχεια για τον σχεδιασμό και υλοποίηση της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης στα ΣΔΕ.
2.1 Ανάλυση Χρηστών
Η ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση δημιουργεί ένα νέο εκπαιδευτικό πλαίσιο το οποίο ορίζει ως επίκεντρο της μαθησιακής διεργασίας τον ενήλικο σπουδαστή, ο οποίος λειτουργεί με νέους όρους και συνθήκες, με νέες προοπτικές και ταυτότητα (Λιοναράκης, 2001). Είναι λοιπόν απαραίτητο να εστιάσουμε στα χαρακτηριστικά των ενήλικων εκπαιδευομένων. Συνοπτικά τα χαρακτηριστικά αυτά (Κόκκος 1999) είναι:
1. Οι ενήλικοι εκπαιδευόμενοι χαρακτηρίζονται από την τάση για εκπλήρωση και αυτοκαθορισμό.
2. Οι ενήλικοι εκπαιδευόμενοι έχουν ήδη διαμορφωμένες αντιλήψεις και στάσεις, έχουν πλήθος εμπειρίες, γνώσεις και συμπεριφορές, βαθιά ριζωμένες μέσα τους στις οποίες έχουν επενδύσει συναισθηματικά.
3. Ο κάθε εκπαιδευόμενος έχει αναπτύξει το δικό του τρόπο μάθησης, δηλαδή το μοντέλο μέσα από το οποίο μαθαίνει καλύτερα.
4. Οι ενήλικες έχουν διαμορφωμένη προσωπικότητα με πιθανά χαρακτηριστικά την έλλειψη αυτοπεποίθησης, τη χαμηλή αυτοεκτίμηση, το άγχος, το φόβος της αποτυχίας, τα οποία σε συνδυασμό με εξωτερικούς παράγοντες αποτελούν εμπόδιο στη μάθησή τους.
Τα χαρακτηριστικά των ενήλικων εκπαιδευομένων που επηρεάζουν σε μεγάλο και σημαντικό βαθμό τη μαθησιακή διαδικασία κινούνται γύρω από τρεις βασικούς άξονες: α) την προσωπικότητα τους, β) τις εμπειρίες τους και γ) τους ρόλους που υπηρετούν (Μπιγιλάκη, 2003).
Ο Α. Κόκκος (2005 σελ. 86) περιγράφοντας τους ενήλικες εκπαιδευόμενους μας τονίζει ότι: “Οι ενήλικες έρχονται στην εκπαίδευση με συγκεκριμένους στόχους που μπορεί να είναι επαγγελματικοί, εκπλήρωσης κοινωνικών ρόλων, προσωπικής ανάπτυξης και απόκτησης κύρους. Έχουν ευρύ φάσμα εμπειριών και έχουν αποκρυσταλλώσει τους προτεινόμενους τρόπους μάθησης (ακούγοντας, παρατηρώντας, εμπλεκόμενοι, αντλώντας διδάγματα, μελετώντας μόνοι τους και άλλα). Έχουν την τάση για ενεργητική συμμετοχή και αντιμετωπίζουν εμπόδια στην μάθηση όπως κακής οργάνωσης της εκπαιδευτικής διαδικασίας, κοινωνικές υποχρεώσεις και εσωτερικά εμπόδια που σχετίζονται με προϋπάρχουσες γνώσεις και αξίες και ψυχολογικούς παράγοντες. Αναπτύσσουν μηχανισμούς άμυνας και παραίτησης.”
Για να κατανοήσουμε όμως καλύτερα το προφίλ των εκπαιδευόμενων ΣΔΕ παρατίθεται οι πέντε βασικές αρχές που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στη διαδικασία ίδρυσης ενός ΣΔΕ βάση του οδηγού της Ευρωπαϊκής Ένωσης (European Commission, Second Chance Schools: Guide for setting up a Second Chance School, σ.5-9, 1999):
1. Ο πληθυσμός στόχος: Τα ΣΔΕ απευθύνονται σε νέους ανθρώπους χωρίς τυπικά προσόντα που αναζητούν κοινωνική και επαγγελματική ενσωμάτωση.
2. Ο σκοπός: Η κοινωνική ενσωμάτωση και η επαγγελματική απασχόληση των νέων, μέσω εκπαιδευτικών προγραμμάτων και προγραμμάτων κατάρτισης.
3. Το περιβάλλον: Αστικές περιοχές με μεγάλα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα.
4. Η εκπαιδευτική στρατηγική: Διδακτικές μέθοδοι εστιασμένες στις ανάγκες των εκπαιδευομένων, εκπαιδευτές με κατάλληλα προσόντα, χρήση πληροφορικής και άλλων νέων τεχνολογιών και τέλος απόκτηση προσόντων σχετικών με τις ανάγκες της τοπικής αγοράς.
5. Η σύμπραξη των ΣΔΕ με τοπικούς φορείς και εργοδότες.
2.2 Ανάλυση Γνωστικού Αντικειμένου
Στην Ελλάδα η χρήση σύγχρονων τεχνολογιών επικοινωνίας δεν έχει εξαπλωθεί για διάφορους λόγους , μεταξύ των οποίων είναι το ακριβό λογισμικό, και το ακριβό ακόμα κόστος σύνδεσης στο διαδίκτυο, η δυσκολία συντονισμού, κ.α. (Λαμπροπούλου κ.α. 2007) Τα εμπόδια αυτά αργά αλλά σταθερά εξαλείφονται και η νέα χιλιετία έφερε νέες τεχνολογίες επικοινωνίας και συνεργασίας προσφέροντας νέα εργαλεία και έτσι νέες δυνατότητες για την χρήση σύγχρονων και ασύγχρονων εργαλείων που μπορούν να υποστηρίξουν τη διάδραση, το συντονισμό, τη συνεργασία, την συν-δημιουργία και τη συλλογική κατασκευή γνώσης (Kim & Bonk, 2006) Σύμφωνα με τον Collins (1996), η σύγχρονη επικοινωνία βοηθά στην ανάπτυξη της προώθησης, της αίσθησης της κοινότητας, καθώς υπάρχει παρουσία και συμπαρουσία, άμεση ανατροφοδότηση σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο και υποστήριξη.
Ο Μακράκης (2000) επισημαίνει την αναγκαιότητα της «μύησης των πολιτών στην πληροφορία της πληροφορίας και της γνώσης». Θεωρεί τις ικανότητες της «αναζήτησης, επεξεργασίας, ανάλυσης, ερμηνείας, σύνθεσης, αξιολόγησης και χρήση της πληροφορίας απαραίτητες με την επικράτηση της πληροφορίας ως οικονομικού, πολιτικού και πολιτισμικού αγαθού». Έτσι επαναπροσδιορίζεται ο όρος του λειτουργικού αλφαβητισμού με βάση τεσσάρων αλληλεξαρτώμενων κριτηρίων:
1. Αλφαβητισμός της πληροφορίας που αναφέρεται στην απόκτηση βασικών γνώσεων, ικανοτήτων και δεξιοτήτων που αφορούν στην αναζήτηση, συλλογή, ταξινόμηση, ανάλυση, ερμηνεία, σύνθεση, αξιολόγηση, παρουσίαση, χρήση και διακίνηση της πληροφορίας.
2. Αλφαβητισμός των μέσων που αναφέρεται στην ικανότητα χρήσης και αξιοποίησης των δυνατοτήτων που παρέχουν οι νέες τεχνολογίες.
3. Κοινωνικο-πολιτισμικός αλφαβητισμός που αναφέρεται απόκτηση γνώσεων, ικανοτήτων, δεξιοτήτων, στάσεως, αξιών και συμπεριφορών που συντελούν στην ολόπλευρη ανάπτυξη, χειραφέτηση και κοινωνικοποίηση του ανθρώπου.
4. Πλανητικός/οικουμενικός αλφαβητισμός που αναφέρεται στην απόκτηση γνώσεων, ικανοτήτων και δεξιοτήτων που ανταποκρίνονται στις σύγχρονες απαιτήσεις του παγκόσμιου πολίτη, της διεθνής κατανόησης και πλανητικής συνείδησης

Εικόνα 3 - Κριτήρια Λειτουργικού αλφαβητισμού
Τα εργαλεία επικοινωνίας που προσφέρονται έως σήμερα από την σύγχρονη τεχνολογία και είναι αντικείμενο του εκπαιδευτικού υλικού ταξινομούνται σε δύο μεγάλες κατηγορίες τα ασύγχρονα και τα σύγχρονα. Ασύγχρονη επικοινωνία είναι η επικοινωνία που πραγματοποιείται σε οποιοδήποτε χρόνο και δεν υπάρχει συγκεκριμένο "πρότυπο" επικοινωνίας ενώ προσφέρει τη δυνατότητα για ανταλλαγή μηνυμάτων ανεξάρτητα από χρονικούς περιορισμούς. Στην ασύγχρονη επικοινωνία ανήκει ο παγκόσμιος Ιστός, το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, συζήτηση, ιστολόγιο, συλλογική παραγωγή λόγου. Σύγχρονη είναι η επικοινωνία που πραγματοποιείται σε πραγματικό χρόνο και συνήθως είναι δωρεάν ή με μικρό κόστος και είναι εύκολη ανεξαρτήτου χώρου. Στην σύγχρονη επικοινωνία ανήκει η συνομιλία, οι ομότιμες υπηρεσίες, η τηλεδιάσκεψη και οι ροές. Τέλος γίνεται αναφορά σε συνεργατικές ομάδες εργασίας και μάθησης που εκμεταλλεύονται το σύνολο των παραπάνω εργαλείων επικοινωνίας.
Τα εργαλεία επικοινωνίας διακρίνονται σε πρώτης και δεύτερης γενιάς με βάση το διαχωρισμό Παγκόσμιος Ιστός 1.0 και 2.0 (Web 1.0 & 2.0). Τα συνεργατικά εργαλεία πρώτης γενιάς είναι οι περιοχές συζήτησης (forum), η συνομιλία (chat), ομότιμές υπηρεσίες (peer to peer p2p) και η τηλεδιάσκεψη (videoconference). Εργαλεία δεύτερης γιενιάς αποτελούν το ιστολόγιο ή διαδικτυακό διαδραστικό ημερολόγιο (blog), οι ροές RSS και το εργαλείο συλλογικής παραγωγής γραπτού λόγους (wiki). Επιπλέον γίνεται μια δεύτερη κατηγοριοποίηση με βάση το χρόνο διάδρασης σε σύγχρονα (πχ τηλεδιάσκεψη) και ασύγχρονα εργαλεία (πχ οι συζητήσεις) (Λαμπροπούλου κ.α. 2007).
Η Φρ. Παντανό – Ρόκου (2002) σχετικά με την χρήση πολυμέσων στην εκπαίδευση αναφέρει ότι με την ανάπτυξη και εξάπλωση των νέων τεχνολογιών, και ειδικά των υπολογιστών, έχουν γίνει προσπάθειες για τη χρησιμοποίηση τους για διδακτικούς σκοπούς. Ο υπολογιστής έχει χρησιμοποιηθεί μέχρι σήμερα ως: μηχανή μάθησης (teaching machine), προσομοιωτής (simulator), πηγή πληροφόρησης (resource) και απλό εργαλείο (tools).
Όταν χρησιμοποιείται σαν μηχανή μάθησης (CAI-Computer Aided Instructions) βοηθά στην απόκτηση βασικών γνώσεων πάνω στα υπό μελέτη θέματα, διευκολύνεται η παρουσίαση βασικών αρχών και θεωρίας, προβλέπονται πρακτικές που απαιτούνται για την εφαρμογή των αρχών, ελέγχεται η αφομοίωση των ήδη αποκτηθέντων γνώσεων, δίνεται δυνατότητα άμεσης ανάδρασης (Feed-back), μπορεί να υιοθετείται μια διδαχή βασισμένη στις απαντήσεις των φοιτητών (ICAI-Intelligent Computer Aided Instructions) και ακόμα να πραγματοποιούνται παρουσιάσεις και ασκήσεις προβλέποντας επίσης και περαιτέρω βοήθεια για τον εκπαιδευμένο, αν κριθεί αναγκαία.
Τα αποτελέσματα αυτού του είδους χρήσης των υπολογιστών είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά. Πράγματι, ο υπολογιστής σαν μηχανή μάθησης, με την ατομική χρήση, δίνει μια ισχυρή ώθηση στην εκπαίδευση, αλλά και με την ομοιογένεια που εμφανίζεται στις παρουσιάσεις, επιτρέπει την πολλαπλή επαναληπτική χρήση τους από το φοιτητή, με καλύτερα αποτελέσματα στη μάθηση.
Έρευνες επίσης απέδειξαν ότι ένα τέτοιο σύστημα βοηθάει στην εκμάθηση αυτούς που αντιμετωπίζουν προβλήματα με τον παραδοσιακό τρόπο διδαχής, 50% του συνόλου των εκπαιδευομένων έχουν έτσι καλύτερη απόδοση, ενώ για τους υπόλοιπους έχουμε την ίδια απόδοση με το κλασικό σύστημα διδαχής. Δε πρέπει να ξεχνάμε ότι στα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας έχουμε εκπαιδευόμενους που οι περισσότεροι αντιμετώπισαν στο παρελθόν σοβαρά προβλήματα με τον παραδοσιακό τρόπο εκπαίδευσης. Έτσι η πολυμεσική προσέγγιση του αντικειμένου είναι η καλύτερη προσέγγιση του αντικειμένου. (Φρ. Παντανό – Ρόκου 2002)
2.3 Ανάλυση Μαθησιακού Περιβάλλοντος
Η ίδρυση των Σχολείων Δεύτερης Ευκαιρίας (ΣΔΕ) εντάσσεται στην πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη δια βίου εκπαίδευση. Η ιδέα διατυπώνεται για πρώτη φορά το 1996 στη Λευκή Βίβλο. Η Ε.Ε. στο πλαίσιο του τρίτου κυρίως στόχου της Λευκής Βίβλου, της καταπολέμησης δηλαδή του κοινωνικού αποκλεισμού, ανέλαβε την πρωτοβουλία να συμπεριλάβει ΣΔΕ στα πιλοτικά προγράμματα και να τα προτείνει στα κράτη-μέλη. Πρόκειται για ένα ευέλικτο καινοτόμο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, τόσο στον ελληνικό όσο και στον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο, το οποίο στοχεύει στην καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού των ατόμων που δε διαθέτουν τα απαραίτητα προσόντα και τις δεξιότητες ώστε να ανταποκριθούν στις σύγχρονες ανάγκες της αγοράς εργασίας. Με το πρόγραμμα αυτό παρέχεται η δυνατότητα σε άτομα άνω των 18 ετών, που δεν έχουν ολοκληρώσει την εννιάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση, να αποκτήσουν απολυτήριο Γυμνασίου και να διευκολυνθούν στην κοινωνική, οικονομική και επαγγελματική ζωή τους. Συγκεκριμένα, κεντρικοί στόχοι του προγράμματος είναι:
• η επανασύνδεση με την εκπαιδευτική διαδικασία ατόμων που έχουν απομακρυνθεί από τη βασική εκπαίδευση
• η δημιουργία δικτύων συνεργασίας ανάμεσα στο σχολείο, την τοπική κοινωνία, τον επιχειρηματικό κόσμο και την εκπαίδευση.
Όπως υποστηρίζεται στο έντυπο Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας, μια νέα ευκαιρία, «τα ΣΔΕ λειτουργούν με ανοικτά προγράμματα σπουδών, εφόσον, σύμφωνα με τη φιλοσοφία που τα διέπει, η διδασκαλία θεωρείται πράξη επικοινωνίας και όχι προσπάθεια για επίτευξη προκαθορισμένων στόχων».Η ίδρυση των ΣΔΕ γίνεται ύστερα από εισήγηση του Ινστιτούτου Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων (Ι.Δ.ΕΚ.Ε) και μετά από συνεργασία με τους οικείους Ο.Τ.Α. για την εξασφάλιση των προϋποθέσεων λειτουργίας τους. Η συνολική διάρκεια του προγράμματος σπουδών είναι 18 μήνες (δύο 9μηνα). Στους αποφοίτους χορηγείται απολυτήριος τίτλος, ισότιμος με το απολυτήριο Γυμνασίου. Το κάθε ΣΔΕ είναι φορέας εσωτερικής εκπαιδευτικής πολιτικής, σε θέματα που αφορούν το πρόγραμμα σπουδών, το ωρολόγιο πρόγραμμα, τις σχέσεις της μονάδας με την τοπική κοινωνία και έχει ενεργό ρόλο στην υποδοχή και διαμόρφωση της κεντρικά ασκούμενης εκπαιδευτικής πολιτικής.
Από τα παραπάνω είναι φανερό ότι οι εκπαιδευόμενοι των ΣΔΕ είναι μια ειδική ομάδα που έχει τα χαρακτηριστικά των ενήλικων με μεγάλο χρονικό διάστημα αποχής από την εκπαίδευση, χαμηλής εκπαίδευσης (δεν έχουν ολοκληρώσει την βασική εκπαίδευση) και πολλές φορές με τραυματικές εμπειρίες από την εκπαίδευση. Τα παραπάνω χαρακτηριστικά καταστούν την εκπαίδευση στα ΣΔΕ ιδιαίτερη από κάθε άλλη μορφή εκπαίδευσης ενηλίκων και είναι πρόκληση για κάθε εκπαιδευτή ενηλίκων.
Παρόλο που το πρόγραμμα σπουδών των ΣΔΕ ανήκει στην τυπική εκπαίδευση η εκπαίδευση με την χρήση του εκπαιδευτικού υλικού που δημιουργήθηκε σε αυτήν την εργασία μπορεί να χρησιμοποιηθεί και από την άτυπη εκπαίδευση. Ως άτυπη μάθηση (informal learning) θεωρείται σύμφωνα με τους Jeffs and Smith (1990) η διαδικασία με την οποία κάθε άτομο, σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, μαθαίνει και αποκτά στάσεις, αξίες, ικανότητες – δεξιότητες και γνώσεις, από την καθημερινή εμπειρία και τις επιδράσεις που δέχεται από το περιβάλλον του (εργασία, οικογένεια, γειτονιά, ελεύθερες ασχολίες, βιβλιοθήκες, μέσα μαζικής ενημέρωσης κ.ά.). Είναι η μάθηση που προκύπτει από δραστηριότητες της καθημερινής ζωής οι οποίες σχετίζονται µε την εργασία, την οικογένεια ή τον ελεύθερο χρόνο και δεν είναι διαρθρωμένη από άποψη μαθησιακών στόχων, χρόνου μάθησης ή διδακτικής υποστήριξης, γι΄ αυτό και τυπικά δεν οδηγεί σε επίσημη πιστοποίηση. Παραδείγματα μορφών άτυπης εκπαίδευσης στη χώρα μας είναι, τα ελεύθερα προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, τα προγράμματα κατά του ρατσισμού κλπ. Μια όμως από τις πιο ενδιαφέρουσες μορφές άτυπης εκπαίδευσης είναι η μουσειοπαιδαγωγική εκπαίδευση που παρέχεται από συγκεκριμένα μουσεία ( όπως τα: Μουσείο Μπενάκη, Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, Μουσείο Γουλανδρή κλπ). Η αξιοποίηση της μουσειοπαιδαγωγικής εκπαίδευσης παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στη χώρα μας, από την οποία δεν λείπουν τα μουσεία και γενικότερα οι εκθεσιακοί χώροι, και προσφέρει μια θαυμάσια ευκαιρία για προώθηση της άτυπης εκπαίδευσης. (Παγγέ Τ.)
Τρεις βασικές αρχές προσδιορίζουν την ταυτότητα του προγράμματος των Σ.Δ.Ε.:
• Τα εκπαιδευτικά μέσα που αξιοποιούνται για την επίτευξη του βασικού στόχου πρέπει να είναι ευέλικτα ώστε να υποστηρίζουν κάθε εκπαιδευόμενο στην προσπάθειά του. Πρέπει να προσαρμόζονται στις εκπαιδευτικές ανάγκες, προσδοκίες και δεξιότητες κάθε εκπαιδευομένου.
• Οι ανάγκες των εκπαιδευομένων προσεγγίζονται στο σύνολό τους και όχι εν μέρει. Για να επιτύχουν στην προσπάθειά τους να εκπαιδευθούν και να καταρτισθούν, οι εκπαιδευόμενοι πρέπει να υποστηριχθούν στην αντιμετώπιση δυσκολιών σε άλλους τομείς, όπως είναι η υγεία, η οικογένεια, ο εργασιακός χώρος, ο άμεσος κοινωνικός περίγυρος.
• Οι σύνθετες και διαφορετικές εκπαιδευτικές ανάγκες απαιτούν ένα πολυεπιδέξιο εκπαιδευτικό και επιστημονικό δυναμικό, εγνωσμένου κύρους και αξίας, ώστε να μπορεί να ανταποκριθεί στην πολυπλοκότητα των καθηκόντων που θα του ανατεθούν. Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να είναι εξοικειωμένοι με τις νέες τεχνολογίες, κυρίως όμως να είναι διατεθειμένοι να συμβάλουν στην υλοποίηση καινοτόμων προγραμμάτων.
Στο πλαίσιο των βασικών αρχών τα Σ.Δ.Ε. :
• Συμπράττουν και επιδιώκουν να συνεργάζονται με τους σχετικούς κοινωνικούς φορείς, τόσο για την ευαισθητοποίηση των κοινωνικών ομάδων στις οποίες αναφέρεται το πρόγραμμα των σχολείων, όσο και για την υλοποίηση του προγράμματος σπουδών. Ακολουθούν παιδαγωγικές προσεγγίσεις που εστιάζουν στις ατομικές ανάγκες, ενδιαφέροντα και ικανότητες των εκπαιδευομένων.
• Δίνουν έμφαση στην απόκτηση βασικών δεξιοτήτων (γραφή, ανάγνωση και αριθμητικοί υπολογισμοί), αλλά και νέων δεξιοτήτων που απαιτούνται σήμερα (χρήση ξένης γλώσσας και νέων τεχνολογιών).
• Καλλιεργούν κοινωνικές δεξιότητες και βοηθούν τους εκπαιδευμένους να διαμορφώνουν θετικές στάσεις ως ενεργοί πολίτες στο πλαίσιο της τοπικής αλλά και της ευρύτερης κοινωνίας.
• Διαμορφώνουν ένα ευέλικτο πρόγραμμα σπουδών αξιοποιώντας κοινωνικούς χώρους απ’ τους οποίους μπορεί να αντληθεί γνώση και εμπειρία (χώροι εργασίας, κοινωνικής συνάθροισης, καλλιτεχνικής δημιουργίας, πολιτιστικών εκδηλώσεων κ.ά.).
3. Θεωρητικό υπόβαθρο
΄Όπως είδαμε παραπάνω οι ομάδα στόχος των εκπαιδευομένων είναι ενήλικες με χαμηλή εκπαιδευτική εμπειρία και πολύ λίγες γνώσεις στο αντικείμενο της πληροφορικής. Στις επόμενες παραγράφους θα προσπαθήσουμε να κάνουμε ανασκόπηση των θεωριών μάθησης και των θεωριών της εκπαίδευσης ενηλίκων με τον κύκλο της μάθησης του K. Kolb και της Μετασχηματίζουσα Μάθηση του Mezirow. Η ανάλυση αυτή είναι το απόσταγμα των σημειώσεων και του υλικού ημερίδας με σχετικό θέμα του Αλ. Κόκκου (Θεσ/νίκη 2006). Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι αρχές της συνεργατικής μάθησης από σημειώσεις παρουσίασης του Χαρ. Καραγιαννίδη και το θεωρητικό υπόβαθρο ολοκληρώνεται με τις ενότητες των χαρακτηριστικών του εκπαιδευτικού υλικού της εξΑΕ και θέματα ευχρηστίας.
3.1 Ο κύκλος της μάθησης
Ο Kolb όπως αναφέρεται από τον Α. Κόκκο (2005 σελ. 64) ορίζει την εμπειρική εκπαίδευση σαν μια διεργασία όπου η γνώση δημιουργείται μέσω του στοχασμού επάνω στις εμπειρίες με στόχο να προκύψουν ιδέες που θα οδηγήσουν σε νέα δράση η οποία με τη σειρά της προσφέρει στο άτομο εναύσματα για νέα βαθύτερη κατανόηση και του επιτρέπει να συμμετέχει ενεργητικά στη διαμόρφωση της πραγματικότητας. Το μοντέλο του Kolb αποτελείται από τέσσερα στάδια που τα ονόμασε κύκλο της μάθησης μέσω του οποίου η μάθηση μπορεί να πραγματοποιηθεί αποτελεσματικά.
• Στάδιο 1 Το άτομο, βασιζόμενο στις γνώσεις και τις εμπειρίες του και έχοντας να αντιμετωπίσει νέα προβλήματα, προετοιμάζεται να πάρει αποφάσεις, επιθυμεί να δράσει, να εφαρμόσει στην πράξη όσα έχει μάθει.
• Στάδιο 2 Το άτομο δρα, αντιμετωπίζει πραγματικές καταστάσεις, αποκτά νέες εμπειρίες.
• Στάδιο 3 Οι εμπειρίες που αποκτήθηκαν εξετάζονται προσεκτικά από ποικίλες οπτικές γωνίες. Γίνεται επεξεργασία των αποτελεσμάτων της δράσης, κατανοείται η σημασία τους, εξάγονται συμπεράσματα.
• Στάδιο 4 Οι παρατηρήσεις και τα συμπεράσματα υπόκεινται σε συστηματική νοητική επεξεργασία ταξινομούνται, συνδέονται με τις υπάρχουσες γνώσεις, διαμορφώνονται κανόνες δράσης.

Εικόνα 4 - Ο Κύκλος της μάθησης Kolb
3.2 Μετασχηματίζουσα μάθηση
Οι πρώτοι θεωρητικοί και θεμελιωτές της εκπαίδευσης ενηλίκων στις δεκαετίες 1920-30 ήταν οι Dewey, Linderman, Peers που διερεύνησαν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ενήλικης μάθησης και των αντίστοιχων μεθόδων εκπαίδευσης. Στη συνέχεια ο Cyril Houle, η Patricia Cross με θεωρίες υποκίνησης ενηλίκων στη μάθηση και τα χαρακτηριστικά των ενήλικων εκπαιδευομένων. Η ανδραγωγική μια θεωρία που δέχτηκε ισχυρή κριτική διατυπώθηκε από τον Malcolm Knowles. Μορφή στην εκπαίδευση ενηλίκων ήταν ο Paulo Freire με το έργο του Αγωγή καταπιεσμένων με θεωρίες όπως της κριτικής συνειδητοποίησης που οδηγεί στη δράση και στην κοινωνική αλλαγή. Ο πιο σύγχρονος ερευνητής του πεδίου είναι ο Peter Jarvis που προσπαθεί την θεωρητική προσέγγιση πολλαπλών διαστάσεων της εκπαίδευσης ενηλίκων. Η επικρατέστερη όμως θεωρία του πεδίου είναι αυτή που διατύπωσε ο Mazirow. Ο Mazirow στην πραγματικότητα δε ανατρέπει την έως τώρα γνώση που έχουν διατυπώσει οι προγενέστεροι του, αντιθέτων τις χρησιμοποιεί και τις συνδυάζει σε μια μεθοδολογία εκπαίδευσης ενηλίκων. Η θεωρία αυτή θα παρουσιαστεί συνοπτικά εδώ και στην συνέχεια εφαρμοστεί στο σχεδιαζόμενο εκπαιδευτικό υλικό.
Στόχοι της Μετασχηματίζουσας Μάθησης (Μ.Μ.) είναι η αυτόνομη σκέψη των εκπαιδευομένων επανεξετάζοντας κριτικά τις πεποιθήσεις τους όσο αφορά τον εαυτό τους και τις σχέσεις με τους άλλους ανακαλύπτοντας συνήθειες και πρακτικές δηλαδή την ίδια την συμπεριφορά τους. Το αποτέλεσμα αυτής της διεργασίας είναι η δραστηριοποίηση και η αυτογνωσία.
Έτσι σιγά σιγά ανακαλύπτεται το αντικείμενο του μετασχηματισμού δηλαδή πεποιθήσεις βαθιά ριζωμένες με τις οποίες ερμηνεύουμε την πραγματικότητα. Στη συνέχεια γίνεται κατανόηση και ερμηνεία των πεποιθήσεων αυτών. Αυτές οι πεποιθήσεις αμφισβητούνε εκ’ θεμελίων.
Ο μετασχηματισμός συντελείται μέσω του κριτικού στοχασμού επάνω στις πεποιθήσεις μας που θεωρούσαμε δεδομένες. Κριτικός στοχασμός είναι η διεργασία επανεξέτασης, αξιολόγησης, αμφισβήτησης και επαναδιατύπωσης μιας (πρώην αδιαφιλονίκητης) πεποίθησης (και των πηγών της) με στόχο την ανακάλυψη εναλλακτικών προοπτικών.
Η Μ.Μ. (μέσω του κριτικού στοχασμού) που αφορά μόνο τους ενηλίκους αφού προϋποθέτει εμπειρίες και πεποιθήσεις που είναι προϊόν της παρόδου του χρόνου κωδικοποιείται σε δέκα στάδια που συνοπτικά είναι:
• Προσδιορισμός του αποπροσανατολιστικού διλήμματος / προβλήματος
• Αυτοδιερεύνηση συναισθημάτων
• Κριτική αξιολόγηση πεποιθήσεων (μελέτη διαφορετικών οπτικών γωνιών, απόψεων, επιχειρημάτων συναισθημάτων)
• Απόφαση αλλαγής και μετασχηματισμού
• Διερεύνηση νέων ρόλων, σχέσεων, ενεργειών
• Σχέδιο δράσης
• Απόκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων για την υλοποίηση του σχεδίου
• Δοκιμασία νέων ρόλων
• Οικοδομούνται οι ικανότητες και η αυτοπεποίθηση για τους νέους ρόλους
• Επανένταξη στη ζωή σύμφωνα με τις νέες (προ)οπτικές
3.3 Διερεύνηση εφαρμογής Συνεργατικής μάθησης
Η συνεργατική μάθηση με υποστήριξη υπολογιστή αποτελεί το πιο πρόσφατο και περισσότερο υποσχόμενο παράδειγμα στην ιστορία της Εκπαιδευτικής Τεχνολογίας γνωρίζοντας ιδιαίτερη διάδοση κατά την τελευταία 10ετία.Βασικός σκοπός της συνεργατικής μάθηση με υποστήριξη υπολογιστή είναι η αποτελεσματική υπολογιστική υποστήριξη μαθητών στο να μαθαίνουν μαζί. Η συνεργατική μάθηση με υποστήριξη υπολογιστή μπορεί να αναλυθεί σε τρεις βασικές συνιστώσες: (α) μάθηση, (β) συνεργασία και (γ) τεχνολογία. (Καρασσαβίδης, Κόμης 2008)
Τα πλεονεκτήματα της συνεργατικής μάθησης εστιάζονται στην αποτελεσματική εκπαίδευση, την απόκτηση νέων κοινωνικών δεξιοτήτων και διαπολιτισμικών σχέσεων και τέλος στην αύξηση της αυτοεκτίμησης. Στην εργασία αυτή σχεδιάστηκαν και εφαρμόστηκαν δικτυακές εφαρμογές συνεργατικότητας με σκοπό την διερεύνηση της συμβολής τους στην μάθηση.
Οι αρχές που πρέπει να διέπουν την συνεργατική μάθηση υποστηριζόμενη από υπολογιστές είναι ο σκοπός, η ταυτότητα, η φήμη, η διακυβέρνηση, η επικοινωνία, οι ομάδες, το περιβάλλον, το όριο, η εμπιστοσύνη, η ανταλλαγή, η έκφραση και τέλος η ιστορία. (Καραγιαννίδης, 2007)
Σύμφωνα με τον Αθ. Νταραντούμη (2008) ένας παράγοντας με ειδικό ενδιαφέρον για τους σχεδιαστικούς και αναλυτικούς στόχους μας είναι ο ρόλος του συντονιστή, τον οποίο αναλαμβάνει κάποιο μέλος της ομάδας. Η επιτυχία του ρόλου του συντονιστή εξαρτάται από το βαθμό ολοκλήρωσης των διεργασιών που έχει αναλάβει, όπως:
• σχεδιασμός, προσδιορισμός και διαχείριση των συνεργατικών στόχων
• καθορισμός και παρακολούθηση των εικονικών συναντήσεων
• οργάνωση και διαχείριση του κοινού χώρου εργασίας
• παρακολούθηση της ολοκλήρωσης των διεργασιών, ενημέρωση των μελών της ομάδας για τυχόν καθυστερήσεις ή την πιθανότητα αποτυχίας της συνεργατικής διεργασίας
• διαμεσολάβηση και υποστήριξη μελών της ομάδας, όταν είναι απαραίτητο
• προετοιμασία της τελικής έκδοσης του προϊόντος στο τέλος της φάσης, φροντίζοντας για την σταθερότητα και συνοχή του
• παράδοση του τελικού προϊόντος και της έκθεσης για τη συνεργατική λειτουργία της ομάδας. Η τελευταία είναι αποτέλεσμα όλων των μελών, περιγράφει πως συνεργάστηκαν ως ομάδα με σκοπό την υλοποίηση του προϊόντος, και περιέχει όλα τα σημαντικά γεγονότα που παρουσιάστηκαν κατά τη διάρκεια της συνεργατικής αλληλεπίδρασης.
3.4 Εκπαιδευτικό υλικό ανοικτής και εξ αποστάσεων εκπαίδευσης
Βασικός παράγοντας για την ποιότητα της εκπαίδευσης από απόσταση είναι η ποιότητα του εκπαιδευτικού υλικού το οποίο πρέπει να είναι σχεδιασμένο έτσι ώστε να καλύπτει όσο είναι δυνατό τις βασικές λειτουργίες που στην πρόσωπο με πρόσωπο διδασκαλία επιτελεί ο διδάσκων και να επιτρέπει στο φοιτητή να καθορίσει τον τόπο, το χρόνο και το ρυθμό της μελέτης του (Ματραλής, 1998, 1999).
Το εκπαιδευτικό υλικό πρέπει να δημιουργείται με τέτοιο τρόπο ώστε να καλύπτει τις ανάγκες των σπουδαστών της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Συγκεκριμένα πρέπει να:
• Αναπληρώνει σε μεγάλο βαθμό το διδάσκοντα.
• Να είναι προσαρμοσμένο στις εκπαιδευτικές ανάγκες του σπουδαστή.
• Να καθοδηγεί το σπουδαστή στη μελέτη του.
• Να αλληλεπιδρά με το σπουδαστή μέσα από ασκήσεις και δραστηριότητες.
• Να επεξηγεί δύσκολα σημεία και έννοιες.
• Να προάγει την ενεργητική μάθηση.
• Να αξιολογεί το σπουδαστή και να τον ενημερώνει για την πρόοδό του.
• Να τον εμψυχώνει και να τον ενθαρρύνει να συνεχίσει.
• Να επιτρέπει στο σπουδαστή να επιλέξει τον χρόνο, τον τόπο και το ρυθμό μελέτης του, υλοποιώντας τις αρχές της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. (Ματραλής, 1998, 1999, Κόκκος, 1999, Keegan, 2001, Λιοναράκης, 2001, Αγακλή, 2001, κ.α. ).
Προκειμένου το εκπαιδευτικό υλικό να ικανοποιεί τις ανάγκες της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης απέκτησε κατά τη διάρκεια της εξέλιξής του τα εξής ιδιαίτερα χαρακτηριστικά (Ματραλής, 1998, 1999, Μπάνου, 2001) :
• Αναφορά σαφώς διατυπωμένων στόχων και προσδοκώμενων αποτελεσμάτων σε κάθε ενότητα ή τμήμα του υλικού.
• Σαφές, επεξηγηματικό και φιλικό κείμενο.
• Παραδείγματα και μελέτες περίπτωσης
• Ερωτήσεις και ασκήσεις αυτοαξιολόγησης.
• Δραστηριότητες και ασκήσεις για πρακτική άσκηση των σπουδαστών.
• Κατάτμημένη παρουσίαση της ύλης.
• Επεξηγηματικοί τίτλοι και υπότιτλοι των ενοτήτων.
• Σαφώς διατυπωμένη επίγνωση των δυσκολιών που πιθανώς θα συναντήσει ο σπουδαστής.
• Βιβλιογραφικές αναφορές, οδηγό περαιτέρω μελέτης και οδηγίες για ανεύρεση συμπληρωματικών πηγών.
• Οδηγό μελέτης και οδηγίες για τη χρήση όλων των μορφών του υλικού.
• Εμβάθυνση και γενικότερα αξιοποίηση της πολυτροπικότητας του κειμένου (Χοντολίδου, 1999).
3.5 Θέματα Ευχρηστίας
Η Ευχρηστία (Usability) είναι ένα μέτρο της ποιότητας της εμπειρίας του χρήστη, όταν αυτός αλληλεπιδρά με ένα αλληλεπιδραστικό (interactive) προϊόν (στην προκείμενη περίπτωση με το εκπαιδευτικό υλικό). Σύμφωνα με το πρότυπο (standard) ISO 9241 (Εργονομικές Απαιτήσεις για την Εργασία Γραφείου με Τερματικά με Οπτικές Οθόνες), ευχρηστία είναι: «…ο βαθμός στον οποίο ένα προϊόν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να πετύχει συγκεκριμένους στόχους με αποτελεσματικότητα, ικανότητα και ικανοποίηση (από πλευράς χρήστη) μέσα σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο χρήσης.» («…the extent to which a product can be used to achieve specified goals with effectiveness, efficiency and satisfaction in a specified context of use»). (Ζήβελδης 2003)
Στην ίδια εργασία (Ζήβελδης 2003) περιγράφονται οι σημαντικότερες και οι πιο συχνά χρησιμοποιούμενες αρχές:
• Αρχή της σκιαγράφησης των εν δυνάμει χρηστών. Πρέπει να γνωρίζουμε ποιοι είναι οι εν δυνάμει χρήστες, τους στόχους τους, τις δυνατότητες και την εμπειρία τους, τις ανάγκες τους. Στη περίπτωση της εργασίας αυτής η ανάλυση αυτή γίνεται στην παράγραφο 2.1 στην σελίδα 5.
• Αρχή της έκθεσης λειτουργιών (feature exposure). Ο χρήστης πρέπει να αντιλαμβάνεται άμεσα όλες τις δυνατές λειτουργίες, που του παρέχει το πρόγραμμα. Εδώ είναι σκόπιμο να «μπούμε» στο νοηματικό μοντέλο του χρήστη, ως προς τη διαδικασία που το software υποστηρίζει. Υπάρχουν βέβαια περιπτώσεις, όπου δε θέλουμε κάποιες δυνατότητες της εφαρμογής να είναι ορατές στον αρχάριο χρήστη για λόγους προστασίας του από λάθη, και πιθανής «υπερφόρτωσης» του εγκεφάλου του με πολλά νέα και συχνά άγνωστα στοιχεία ελέγχου – χειριστήρια – εντολές. Τεχνικές για να «κρύψουμε» τέτοια στοιχεία είναι η ενσωμάτωση τους μόνο σε menus και όχι σε toolbars και ίσως μια επιλογή, που θα δίνει στο χρήστη την ευκαιρία να διαλέξει ανάμεσα σε 2 μορφές του interface: μια για αρχάριους και μια για προχωρημένους.
• Αρχή της συνοχής (coherence) (αλλού αναφέρεται ως συνεκτικότητα – consistency). Γενικά: Παρόμοια στοιχεία του interface πρέπει να έχουν παρόμοια συμπεριφορά.
• Αρχή εστίασης προσοχής. Κάποια στοιχεία του interface αποσπούν περισσότερο την προσοχή του χρήστη από κάποια άλλα. Π.χ. οι καθολικές αλλαγές στην κατάσταση της εφαρμογής να αντικατοπτρίζονται στον κέρσορα του mouse με αλλαγή της εμφάνισης του. Επιπλέον καλοί τρόποι να τραβήξουμε την προσοχή του χρήστη σε κάποιο αντικείμενο είναι να το αναβοσβήνουμε (blinking) ή η φωτεινότητα του να είναι σε μεγάλη αντίθεση με το background (πολύ φωτεινό σε σκούρο φόντο ή το αντίθετο).
• Αρχή της βοήθειας στο χρήστη. Γνωρίζουμε ότι πρέπει να προσφέρουμε βοήθεια και μέσω της εφαρμογής στο χρήστη, αλλά αυτό μόνο δεν είναι αρκετό. Πρέπει να ξέρουμε και το πώς μπορούμε να του την προσφέρουμε.
• Αρχή της ασφάλειας. Είμαστε υποχρεωμένοι να μειώσουμε την ανασφάλεια των χρηστών σχεδιάζοντας ένα interface, το οποίο προβλέπει, προλαμβάνει, συγχωρεί και διορθώνει τα πιθανά λάθη των χρηστών.
• Αρχή της αισθητικής και της λεπτομέρειας. Μια καλοφτιαγμένη εφαρμογή (διαδικτύου ή μη) με όμορφα γραφικά και animations είναι λογικό να επηρεάζει θετικά την διάθεση του χρήστη, αλλά με 3 περιορισμούς: α)Το υπερβολικά «βαρύ» περιβάλλον σε γραφικά, animations κλπ μπορεί να «αγχώσει» τους νέους χρήστες και να τους δώσει την εντύπωση ότι πρόκειται για μια δύσχρηστη εφαρμογή, ακόμα και αν δεν είναι. β)Τα πολλά animations, videos κλπ μπορεί να επιβραδύνουν την απόκριση του προγράμματος και αυτό ενοχλεί ιδιαίτερα τους χρήστες. γ)Οι λεπτομέρειες, πολλές φορές, μπορούν να οδηγήσουν το χρήστη να προβλέψει τη συμπεριφορά ενός χειριστηρίου - στοιχείου ελέγχου. Για παράδειγμα, δυο ιδιαίτερα τονισμένα με το ίδιο χρώμα και σχήμα buttons, που βρίσκονται σε διαφορετικά παράθυρα, αλλά στην ίδια θέση, προϊδεάζουν το χρήστη ότι έχουν παραπλήσια, αν όχι ίδια, λειτουργία.
• Αρχή της προσωποποίησης (customization). Ιδίως σε πολύπλοκες εφαρμογές πρέπει να δίδεται η δυνατότητα στο χρήστη να ρυθμίσει κάποια χαρακτηριστικά του interface, βάσει των αναγκών και των προτιμήσεών του.
4. Σχεδιασμός
4.1 Σχεδιασμός σύμφωνα με τον κύκλο της μάθησης
Το εκπαιδευτικό υλικό σχεδιάστηκε σύμφωνα με το μοντέλο του Kolb όπως αναφέρεται από τον Α. Κόκκο (2005 σελ. 64) και ακολουθώντας τα τέσσερα στάδια του μοντέλου. Αναλυτικότερα:
Σύμφωνα με το πρώτο στάδιο γίνεται η προετοιμασία του εκπαιδευόμενου και η θεωρητική του κατάρτιση στο αντικείμενο με την βασική ύλη που περιέχεται στο εκπαιδευτικό υλικό (κείμενα, βίντεο, αναφορές).
Στο δεύτερο στάδιο ο εκπαιδευόμενος καλείται να εμπλακεί σε ασκήσεις αυτοαξιολόγησης και εφαρμογές που βρίσκονται στο συνεργατικό περιβάλλον (wiki) επικοινωνώντας στην πράξη με τους συνεκπαιδευόμενους του και τον εκπαιδευτή. Στην προσπάθεια του αυτή αντιμετωπίζει πραγματικές καταστάσεις και αποκτά πολύτιμες νέες εμπειρίες στην επικοινωνία μέσω διαδικτύου.
Στη συνέχεια στο τρίτο στάδιο οι νέες εμπειρίες επικοινωνίας εξετάζονται προσεκτικά και υπάρχει ανάδραση στον εκπαιδευόμενο από όλη την ομάδα πόσο καλά τα κατάφερε στην επικοινωνία σε ποια σημεία υστέρησε. Ο εκπαιδευόμενος κατανοεί την σημασία της προσπάθειας του και βγάζει συμπεράσματα που μοιράζεται με την ομάδα.
Τέλος κατά το τέταρτο στάδιο οι παρατηρήσεις και τα συμπεράσματα της επικοινωνίας ταξινομούνται και γίνεται νοητικό απόκτημα του εκπαιδευόμενου με την διαμόρφωση κανόνων που εφαρμόζοντας τους στο μέλλον θα μπορεί να επιτυγχάνει τα ίδια αποτελέσματα.
Έτσι ολοκληρώνεται ο κύκλος της μάθησης που σχεδόν πάντα σηματοδοτεί την έναρξη ενός καινούριου κύκλου σε επόμενη ενότητα δικτυακής επικοινωνίας ή και ακόμα μιας νέας γνώσης. Για παράδειγμα για την ενότητα του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στην αντίστοιχη ενότητα ο εκπαιδευόμενος παίρνει όλες τις σχετικές πληροφορίες και βλέπει τα αντίστοιχα βίντεο για λήψη, αποστολή και δημιουργία ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Στο επόμενο στάδιο λύνει την δραστηριότητα διαβάσματος και καλείται να δημιουργήσει ηλεκτρονικό ταχυδρομείο σύμφωνα με το βίντεο. Εφαρμόζει την νέα γνώση ανταλλάσσοντας ηλ. Αλληλογραφία με τους συνεκπαιδευόμενους του και τον εκπαιδευτή λάμβάνοντας ανάδραση της προσπάθεια του. Η νέα γνώση μαζί με την εμπειρία του στην χρήση της ηλ. Αλληλογραφίας γίνεται νοητικό του απόκτημα και διαμορφώνει κανόνες για την εύκολη χρήση στο μέλλον.

Εικόνα 5 - Εικόνα 6 παράδειγμα δραστηριότητα διαβάσματος
4.2 Σχεδιασμός σύμφωνα με την μετασχηματίζουσα μάθηση
Η μετασχηματίζουσα μάθηση ως το πιο σύγχρονο εργαλείο μάθησης στην εκπαίδευση ενηλίκων που διατύπωσε ο Mazirow εφαρμόζεται στο σχεδιασμό του εκπαιδευτικού υλικού με τον παρακάτω τρόπο:
• Σε εναρκτήριες δια ζώσης επαφές με τους εκπαιδευόμενους γίνεται ο προσδιορισμός του αποπροσανατολιστικού διλήμματος / προβλήματος που δεν είναι άλλο από την διαπίστωση ότι στην κοινωνία πλέον υπάρχει μια εξαπλωμένη επικοινωνία μέσω διαδικτύου αντικείμενο που η ομάδα δεν έχει εφαρμόσει ποτέ ή ελάχιστα.
• Στις ίδιες επαφές γίνεται η αυτοδιερεύνηση συναισθημάτων αποκλεισμού και τεχνολογικού χάσματος.
• Επίσης γίνεται η κριτική αξιολόγηση πεποιθήσεων (μελέτη διαφορετικών οπτικών γωνιών, απόψεων, επιχειρημάτων συναισθημάτων) πάντα σε θέματα ηλεκτρονικής επικοινωνίας.
• Οι συναντήσεις αυτές κλείνουν με απόφαση αλλαγής και μετασχηματισμού
• Εξ αποστάσεως πλέον όπως και τα υπόλοιπα στάδια γίνεται η διερεύνηση νέων ρόλων, σχέσεων, ενεργειών όπως αυτές αναλύονται στα εισαγωγικά του υλικού
• Το σχέδιο δράσης παρουσιάζεται στους εκπαιδευόμενους με τα είδη της δικτυακής επικοινωνίας και των περιπτώσεων σε κάθε είδος που τους ζητείται να συμμετέχουν.
• Απόκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων για την υλοποίηση του σχεδίου σε κάθε ενότητα λοιπόν υπάρχουν οι απαραίτητες εισαγωγικές γνώσεις για την απόκτηση της ικανότητας εφαρμογής.
• Δοκιμασία νέων ρόλων. Οι εκπαιδευόμενοι σε κάθε ενότητα σχεδόν εφαρμόζουν τις γνώσεις και επικοινωνούν με τον εκπαιδευτή και τους συνεκπαιδευόμενους του με τον κατά περίπτωση τρόπο επικοινωνίας.
• Οικοδομούνται οι ικανότητες και η αυτοπεποίθηση για τους νέους ρόλους. Οι εφαρμογές επικοινωνίας επαναλαμβάνονται στο εκπαιδευτικό υλικό όχι πλέον με την έννοια δοκιμής αλλά ως εργαλείου επικοινωνίας και αποσαφήνισης νέων γνώσεων.
• Επανένταξη στη ζωή σύμφωνα με τις νέες (προ)οπτικές. Αυτό είναι και το ζητούμενο δηλαδή η δικτυακή επικοινωνία να γίνει κτήμα και καθημερινή δραστηριότητα των εκπαιδευομένων.
4.3 Σχεδιασμός συνεργατικής μάθησης
Στην εργασία αυτή σχεδιάστηκαν και εφαρμόστηκαν δικτυακές εφαρμογές συνεργατικότητας με σκοπό την διερεύνηση της συμβολής της συνεργατικότητας στην μάθηση. Οι αρχές που πρέπει να διέπουν την συνεργατική μάθηση υποστηριζόμενη από υπολογιστές λήφθηκαν υπόψη στο σχεδιασμό του εκπαιδευτικού υλικού που έγινε ως εξής:
Η εκπαιδευτική ομάδα από τους εκπαιδευόμενους πραγματοποιεί μία ή δύο δια ζώσης συναντήσεις για την αποσαφήνιση των προαπαιτούμενων γνώσεων και του σκοπού της ομάδας που είναι σταδιακά να ανακαλύπτει τις ενότητες της ύλης και συνεργατικά μέσα από το wiki ως εργαλείο δημιουργίας και επικοινωνίας να εφαρμόζει και να εξασκείται στις τεχνικές αυτές.
Τα μέλη της ομάδας γνωρίζονται μεταξύ τους αφού ήδη είναι συνεκπαιδευμένοι στο ΣΔΕ και στις πρώτες συναντήσεις αποφασίζουν για τα ψευδώνυμα και τα συνθηματικά πρόσβασης αποκτώντας ταυτότητα που θα χρησιμοποιούν στην εικονική λειτουργία της ομάδας. Η κεντρική σελίδα του wiki θα περιέχει πληροφορίες για τους σκοπούς της ομάδας και τους στόχους της. Τα επιτεύγματα και η δημιουργίες του κάθε μέλους θα δημοσιοποιούνται εκεί ενισχύοντας την φήμη των μελών αλλά και της ίδιας της ομάδας.
Την ευθύνη και την εποπτεία της όλης προσπάθειας θα την έχει ο εκπαιδευτής που βοηθάει την ομάδα να εξελιχθεί. Σταδιακά όμως ο έλεγχος αυτός μπορεί να γίνεται πιο δημοκρατικός εκχωρώντας αρμοδιότητες διακυβέρνηση σε μέλη της ομάδας. Το αντικείμενο της επικοινωνίας των μελών της εκπαιδευτικής ομάδας ταυτίζεται στην περίπτωσή μας με το αντικείμενο της εκπαίδευσης. Έτσι οι εκπαιδευόμενοι με την πορεία της μελέτης τους θα ανακαλύπτουν νέους τρόπους επικοινωνίας και θα τους εφαρμόζουν στην πράξη ως πρακτική εξάσκηση. Τα μέλη της κοινότητας συμμετέχοντας δυναμικά στο πρόγραμμα μπορούν ανάλογα και με τα ενδιαφέροντα τους να συνεργάζονται με συγκεκριμένα μέλη της ομάδας σε εξειδικευμένα αντικείμενα για την παραγωγή έργων και την παρουσίαση τους στη εκπαιδευτική κοινότητα.
Τέτοιες δραστηριότητες είναι θεμιτές και ενθαρρύνονται αφού δημιουργεί αίσθημα ελευθερίας και πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα. Το περιβάλλον εργασίας της κοινότητας είναι το wiki που έχει δημιουργηθεί για αυτό το σκοπό και θα είναι ο χώρος που θα συναντιούνται οι εκπαιδευόμενοι και θα ανταλλάσσουν απόψεις και εμπειρίες. Η ομάδα εκφράζεται στο wiki και θα είναι δυνατόν διαβάζουν όλες τις απόψεις των μελών αλλά και να απαντούν με μια διαφορετική δική τους άποψη για τα θέματα που θα συζητούνται εκεί. Όλες οι συνομιλίες, οι δραστηριότητες και τα επιτεύγματα ως ιστορία της ομάδας θα αρχειοθετούνται και θα είναι προσπελάσιμα μέσα από το wiki της κοινότητας.
Στην θεωρία είδαμε ότι στην συνεργατική μάθηση πολύ σημαντικός ρόλος για την επιτυχία της ομάδας είναι ο ρόλος του συντονιστή. Στην προκειμένη περίπτωση το ρόλο του συντονιστή έχει αναλάβει ο εκπαιδευτής της ομάδας που παράλληλα έχει σχεδιάσει και υλοποιήσει όλες τις δραστηριότητες του εκπαιδευτικού υλικού. Σε κάθε περίπτωση όμως ο συντονιστής αναλαμβάνει τον καθορισμό των στόχων που είναι σύμφωνα με τις ανάγκες και τις ικανότητες της ομάδας. Ο συντονιστής επίσης καθορίζει και παρακολουθεί την επικοινωνία των μελών και διαχειρίζεται τους χώρους εργασίας που είναι ο πίνακας ανακοινώσεων το ιστολόγιο από το εκπαιδευτικό υλικό. Απαραιτήτως όμως ο συντονιστής παρακολουθεί τις διεργασίες και την πρόοδο όλων των μελών της ομάδας για τυχόν καθυστερήσεις η αποτυχίας παραβαίνοντας κάθε φορά με παραινέσεις ή την κατάλληλη βοήθεια. Παρόμοιες παρεμβάσεις κάνει ο συντονιστής σε περιπτώσεις διαμεσολάβησης και υποστήριξης της ομάδας. Προκαθορισμένο τελικό προϊόν για την συγκεκριμένη ενότητα δεν υπάρχει αλλά είναι δυνατόν να προκύψουν κατά την εφαρμογή του προγράμματος και σε αυτή την πιλοτική εφαρμογή πράγματι ένα τελικό προϊόν που δημιουργήθηκε και προτάθηκε από τους εκπαιδευόμενους, ήταν μια ηλεκτρονική εφημερίδα με την μορφή ιστολογίου στην διεύθυνση www.sdem.gr.
4.4 Σχεδιασμός του εκπαιδευτικού υλικού σύμφωνα με τις αρχές της ανοικτής και εξ αποστάσεων εκπαίδευσης
Το εκπαιδευτικό υλικό σχεδιάστηκε με τέτοιο τρόπο ώστε να καλύπτει τις ανάγκες των σπουδαστών της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Συγκεκριμένα να:
Αναπληρώνει το διδάσκοντα σε μεγάλο βαθμό αφού σε αυτό υπάρχει σαφή καθοδήγηση και περιέχονται όλες οι σχετικές πληροφορίες. Στην ανάλυση που έχει προηγηθεί έχουν μελετηθεί όλες οι εκπαιδευτικές ανάγκες του σπουδαστή προσαρμόζοντας το εκπαιδευτικό υλικό κατάλληλα. Ο εκπαιδευόμενος αλληλεπιδρά με το εκπαιδευτικό υλικό μέσα από ασκήσεις και δραστηριότητες και επεξηγώντας του παραστατικά δύσκολα σημεία και έννοιες. Ο εκπαιδευόμενος συμμετέχει ενεργητικά μέσα από δραστηριότητες επικοινωνίας προάγοντας την ενεργητική μάθηση ενώ ανά πάσα στιγμή γνωρίζει την πρόοδο της μάθησης εκτιμώντας κάθε φορά το βαθμό ολοκλήρωσης των δραστηριοτήτων. Η τελική δραστηριότητα αξιολόγησης με την άσκηση συμπλήρωσης κενών δίνει την δυνατότητα στον εκπαιδευόμενο να εκτιμήσει την μάθηση συνολικά από όλα τα κεφάλαια. Το εκπαιδευτικό υλικό δίνει μικρές δυνατότητες στον εκπαιδευόμενο να επιλέγει εκείνος τον χρόνο και τον ρυθμό μελέτης του μέσα στα πλαίσια της συνεργατικής μάθησης και αλληλεπιδράσεις με τους συνεκπαιδευμένους του και τον εκπαιδευτεί και κυρίως για τις σύγχρονες επικοινωνίες αλλά μεγαλύτερη ευελιξία στον χώρο μελέτης πάντα με τον περιορισμό του κατάλληλου εξοπλισμού (υπολογιστής με ικανοποιητική σύνδεση στο διαδίκτυο).
Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που λήφθηκαν υπόψη στον σχεδιασμό του εκπαιδευτικού υλικού προκειμένου να ικανοποιεί τις ανάγκες της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης είναι:
Σε κάθε ενότητα υπάρχει αναφορά των σαφώς διατυπωμένων στόχων και προσδοκώμενων αποτελεσμάτων. Το κείμενο που συνοδεύει τις ενότητες είναι σαφές, επεξηγηματικό και φιλικό και προέρχεται συνήθως από τη Βικιπαίδεια. Το κείμενο συνοδεύεται με παραδείγματα, μελέτες περίπτωσης, ερωτήσεις και ασκήσεις αυτοαξιολόγησης. Η πρακτική άσκηση γίνεται από το αντίστοιχο περιβάλλον (wiki). Η ύλη είναι κατατμημένη σε τρία κεφάλαια (Ασύγχρονη, Σύγχρονη επικοινωνία και Ομάδες συνεργασίας) και αυτά με την σειρά τους σε μικρότερες αυτοτελείς ενότητες. Τέλος υπάρχουν βιβλιογραφικές αναφορές, οδηγό περαιτέρω μελέτης και οδηγίες για ανεύρεση συμπληρωματικών πηγών.
4.5 Σχεδιασμός Ευχρηστίας
Στο σχεδιασμό της ευχρηστίας και ικανοποιώντας την αρχή της σκιαγράφησης των εν δυνάμει χρηστών είδαμε ποιοι είναι οι εν δυνάμει χρήστες, τους στόχους τους, τις δυνατότητες και την εμπειρία τους, τις ανάγκες τους. Επίσης λήφθηκε υπόψη η αρχή της συνοχής δηλαδή παρόμοια στοιχεία έχουν παρόμοια συμπεριφορά έτσι σε κάθε ενότητα του εκπαιδευτικού υλικού περίπου υπάρχει η ίδια δομή. Στο σχεδιασμό εστίασης προσοχής το στοιχείο του interface που αποσπά περισσότερο την προσοχή του χρήστη από κάποια άλλα είναι το κεντρικό μενού όπου υποδεικνύει στον χρήστη την ύλη αλλά και την σειρά που πρέπει να μελετήσεις και είναι ορατή από όλες της οθόνες του υλικού με παράλληλη επισήμανση της ενότητας που βρίσκεται ο χρήστης τώρα. Έτσι στην εικόνα 7 έχουμε ένα στιγμιότυπο από αυτό το μενού και χωρίς καμία άλλη πληροφορία γνωρίζουμε ότι είμαστε στο κεφάλαιο της ασύγχρονης επικοινωνίας και μάλιστα στην ενότητα του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου γνωρίζοντας επίσης τι έχει προηγηθεί και τι θα συναντήσουμε στις επόμενες ενότητες. Επίσης παρατηρούμε στα πλαίσια της ίδιας αρχής οι ενότητες ενός κεφαλαίου που δεν χρησιμοποιείται παραμένουν κρυφές δείχνοντας μόνο τον τίτλο του κεφαλαίου για λόγους προστασίας του αρχάριου χρήστη από λάθη, και πιθανής «υπερφόρτωσης» του εγκεφάλου του με πολλά νέα και συχνά άγνωστα στοιχεία ελέγχου – χειριστήρια – εντολές.

Εικόνα 6 - Στιγμιότυπο από το μενού του εκπαιδευτικού υλικού.
Σχεδιαστικά για την αρχή της ασφάλειας η εφαρμογή προβλέπει, προλαμβάνει, συγχωρεί και διορθώνει τα πιθανά λάθη των χρηστών. Έτσι για παράδειγμα στην αξιολόγηση και στην αντίστοιχη δραστηριότητα συμπλήρωσης κενών ο χρήστης δεν μπορεί να αλλάξει το περιεχόμενο της άσκησης παρά μόνο στα προβλεπόμενα κενά ενώ παράλληλα για να αποφευχθούν λάθη ορθογραφικά και άλλα όλες οι λέξεις απαντήσεις βρίσκονται ανακατεμένες στη κορυφή της δραστηριότητας εικόνα 8.

Εικόνα 7 - Στιγμιότυπο συμπλήρωσης κενών.
Αισθητικά ο σχεδιασμός της εφαρμογής χαρακτηρίζεται από ομοιομορφία χωρίς ακραίους συνδυασμούς χρωμάτων (γκρι φόντο με μαύρα γράμματα και πορτοκαλί υπερσυνδέσμους) και γίνεται χρήση σε πολλές ενότητες εικόνων που υποδηλώνουν το περιεχόμενο της ενότητας. Στην παρακάτω εικόνα 9 φαίνεται η πρώτη σελίδα της εφαρμογής και διακρίνονται αριστερά τους συνδέσμους που είναι οι ενότητες του εκπαιδευτικού υλικού. Οι εκπαιδευόμενοι καλούνται να τις μελετήσουν σειριακά (την μία μετά της άλλη) εκτός και αν θεωρούν ότι κατέχουν επαρκώς μια ή περισσότερες ενότητες. Επίσης διακρίνεται ο εσωτερικός σύνδεσμος «επόμενο» στο κάτω δεξί άκρο της οθόνης που οδηγεί άμεσα στην επόμενη ενότητα κρύβοντας το σύνδεσμο «προηγούμενο» ως περιττό αφού η σελίδα είναι η αρχική. Τέλος φαίνονται οι χρωματικοί συνδυασμοί της εφαρμογής.

Εικόνα 8 - Αρχική οθόνη της εφαρμογής
5. Υλοποίηση
Το εκπαιδευτικό υλικό είναι μια σειρά από μαθησιακά αντικείμενα. Τα μαθησιακά αντικείμενα είναι το μικρότερο αυτόνομο και σημαντικό συστατικό μιας σειράς μονάδων μάθησης που είναι διαλειτουργικό και ανακαλύψιμο (Λαμπροπούλου 2007). Στην περίπτωσή μας τα μαθησιακά αντικείμενα είναι τα βίντεο που δημιουργήθηκαν με το DemoCreator και άλλα όπως πληροφορίες δραστηριότητες εφαρμογές. Τα μαθησιακά αντικείμενα αυτά ως μεταδεδομένα συγκεντρώθηκαν σε ένα ενιαίο περιβάλλον με το λογισμικό eXe (http://exelearning.org). Για τις ανάγκες της συνεργατικής μάθησης με τη βοήθεια υπολογιστών δημιουργήθηκε ένα wiki με το όνομα http://comlab.pbwiki.com
Τα διάφορα μέσα, το κείμενο ή ο ήχος, έχουν διαφορετική βαρύτητα στην εκμάθηση και στην κριτική ανάλυση εννοιών. Από τη μία μεριά, τα γραπτά μένουν (scripta manent), από την άλλη όμως ο προφορικός λόγος και η εικόνα έχουν παραστατικότητα, διεγείρουν την προσοχή και δίνουν χρώμα και ομορφιά στα πράγματα. Επίσης, με τον προφορικό λόγο επιτυγχάνεται η αβίαστη, ειλικρινής και χωρίς προπαρασκευή έκφρασή μας στη διατύπωση των σκέψεων και των ιδεών μας. (Ρετάλης, Σιασιάκος 2008)
Αναλυτικότερα το DemoCreator της εταιρίας Wondershare είναι ένα εμπορικό πακέτο που αγοράστηκε για τις ανάγκες της εργασίας αυτής στην έκδοση 1.6.6.0. Το λογισμικό αυτό δημιουργεί τις διαλογικές παρουσιάσεις και προσομοιώσεις λογισμικού, τα σενάρια και τις επιδείξεις προϊόντων με μόνο λίγες κινήσεις. Παίρνει αυτόματα τα στιγμιότυπα οθόνης μιας τρέχοντας εφαρμογής για να καταγράφει και τις επί της οθόνης ενέργειές, και είναι ένας από τους εύκολους όμως αποτελεσματικούς τρόπους να επικοινωνήσει αποτελεσματικά με το ακροατήριο, τους σπουδαστές ή τους πελάτες. Περισσότερες πληροφορίες για το προϊόν είναι διαθέσιμες στην διεύθυνση: http://www.sameshow.com/demo-creator.html. Στην παρακάτω εικόνα 10 βλέπουμε στιγμιότυπο από την δημιουργία ενός βίντεο με το DemoCreator.

Εικόνα 9 - Δημιουργία βίντεο με το DemoCreator
Ο κορμός του εκπαιδευτικού υλικού υλοποιήθηκε με το ελεύθερο λογισμικό eXe (http://exelearning.org). Ο επεξεργαστής κειμένου XHTML μάθησης από απόσταση (eXe) είναι ένα βασισμένο στο WEB περιβάλλον εργασίας με σκοπό να βοηθήσει τους δασκάλους και τους ακαδημαϊκούς στη σχεδίαση, ανάπτυξη και δημοσίευση της βασισμένης στο WEB μάθησης και του εκπαιδευτικού υλικού χωρίς την ανάγκη να γνωρίζουν HTML, XML ή περίπλοκες εφαρμογές δημοσίευσης στο Διαδίκτυο. Με το eXe, οι χρήστες μπορούν να αναπτύξουν μια δομή εκμάθησης που ανταποκρίνεται στις ανάγκες παράδοσης περιεχομένου που έχουν και να χτίσουν πόρους που είναι εύκαμπτοι και ενημερώνονται εύκολα. Το πλαίσιο περιλήψεων του πλαισίου ελέγχου eXe επιτρέπει στους χρήστες να σχεδιάσουν μια περίληψη που απεικονίζει την προτιμώμενη ιεραρχική δομή και την ταξινόμησή τους, δηλ. κεφάλαιο-υποκεφάλαιο-ενότητες, ή βιβλίο-κεφάλαιο-στίχοι, κλπ.... Αυτό μπορεί να οριστεί κατά στην αρχή ή μπορεί να αναπτυχθεί καθώς ο πόρος χτίζεται. Το πλαίσιο εκπαιδευτικά εργαλεία (iDevice) αποτελείται από μια συλλογή δομικών στοιχείων που περιγράφουν το περιεχόμενο μάθησης. Μερικά από αυτά περιλαμβάνουν, στόχους, προαπαιτούμενα, μελέτες σκοπιμότητας, ελεύθερο κείμενο. Το περιεχόμενο μάθησης συντάσσεται με την επιλογή εκπαιδευτικών εργαλείων από το αντίστοιχο μενού και την καταχώρηση του δικού σας περιεχομένου μάθησης. Ένας πόρος εκμάθησης μπορεί να αποτελείται από λίγα ή πολλά εκπαιδευτικά εργαλεία για να παραδώσει αποτελεσματικά το περιεχόμενο μάθησης. Νέα εκπαιδευτικά εργαλεία αναπτύσσονται και επιδιώκονται συστάσεις για πρόσθετα εκπαιδευτικά εργαλεία από την ευρύτερη εκπαιδευτική κοινότητα. Ένας συντάκτης iDevice επιτρέπει στους χρήστες να σχεδιάσουν τα δικά τους εκπαιδευτικά εργαλεία και έχουν εκδοθεί πρότυπα σε πειραματική βάση καθώς συνεχίζεται η ανάπτυξή τους. Το eXe παρέχει τη δυνατότητα στους χρήστες να προσαρμόσουν το δημοσιευμένο εκπαιδευτικό περιεχόμενό τους επιλέγοντας από ένα σύνολο στυλ γραφικών φύλλων. Η δυνατότητα εξαγωγής του eXe επιτρέπει στο περιεχόμενο να συσκευαστεί με δύο τρόπους. Οι πόροι μάθησης μπορούν να συσκευαστούν ως ένας αυτόνομος ιστοχώρος για έκδοση σε έναν διακομιστή δικτύου, ή ως συσκευασία περιεχομένου SCORM που επιτρέπει στον πόρο να εισαχθεί σε οποιοδήποτε σύστημα διαχείρισης εκμάθησης (LMS) που διαθέτει δυνατότητες εισαγωγής και παρουσίασης πακέτων SCORM. Η εφαρμογή συγγραφής web-based δραστηριοτήτων eXe eLearning είναι ήδη μεταφρασμένη στα ελληνικά. Μπορείτε να κατεβάσετε το nightlie αρχείο (έκδοση αναθεώρησης) από τη διεύθυνση http://exelearning.org/files/nightlies/eXe-install-1.03.1.3403.exe και να το εγκαταστήσετε άμεσα.

Εικόνα 10 - Στιγμιότυπο από την εφαρμογή eXe Learning
Οι συνεργατικές ασκήσεις του εκπαιδευτικού υλικού επιλέχθηκε να γίνουν στο δωρεάν σκέλος του pbwiki (www.pbwiki.com ) του ομίλου Google. Στο εμπορικό κομμάτι της παραπάνω υπηρεσίας οι εκπαιδευόμενοι μπορούν να έχουν προσωπικούς κωδικούς πρόσβασης ενώ στο δωρεάν που χρησιμοποίησα υπάρχει ένας μοναδικός κωδικός που μπορεί να χρησιμοποιηθεί από όλους όχι όμως ταυτόχρονα. Η υπηρεσία αυτή είναι ιδανική για εκπαιδευτικούς σκοπούς αφού χαρακτηριστικά στην ιστοσελίδα της υπηρεσίας βρίσκουμε μαρτυρίες όπως: Ο Mike Lawrence, ο εκτελεστικός διευθυντής, σημείωσε: "Όταν οι σπουδαστές γράφουν ένα έγγραφο, γράφουν συνήθως για ένα άτομο: το δάσκαλός τους. Όταν οι σπουδαστές ξέρουν οι συνομήλικοι τους θα διαβάσουν τι γράφουν, η προσοχή των σπουδαστών εντείνετε και προσπαθούν σκληρότερα.". Το πλήθος όμως των έξτρα εφαρμογών που σχετίζονται με την ύλη του εκπαιδευτικού υλικού και ο εκπαιδευόμενος μπορεί να βρει συγκεντρωμένο σε ένα τόπο χωρίς να πελαγοδρομεί ήταν το καθοριστικό στοιχείο για την χρήση της υπηρεσίας αυτής. Έτσι για παράδειγμα στο «δωμάτιο επικοινωνίας» χωρίς καμιά άλλη ενέργεια προπαρασκευής μπορεί η ομάδα να επικοινωνεί μεταξύ τους είτε με γραπτό κείμενο είτε με ήχο βλέπε εικόνα 12.

Εικόνα 11 - Στιγμιότυπο από το «δωμάτιο επικοινωνίας»
Πέρα από την υπηρεσία pbwiki ως εφαρμογές επικοινωνίας χρησιμοποιήθηκαν πλήθος δωρεάν υπηρεσιών που προσφέρει ο όμιλος Google. Έτσι για παράδειγμα η αναζήτηση στο διαδίκτυο δείχνεται με βίντεο από την μηχανή αναζήτησης της Google και το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο με αντίστοιχο βίντεο για το Gmail, η εφαρμογή www.groups.google.com χρησιμοποιήθηκε για την συζήτηση και το www.blogspot.com για το ιστολόγιο.
Τέλος η κύρια πηγή πληροφοριών και περαιτέρω μελέτης που χρησιμοποιήθηκε είναι η ανοικτού περιεχομένου, διαρκώς αναπτυσσόμενη Βικιπαίδεια. Η Βικιπαίδεια (ο όρος προήλθε από το Αγγλικό Wikipedia σε ελεύθερη μεταγραφή) είναι μία διεθνής, ελεύθερου περιεχομένου, εξελισσόμενη δια συνεργασίας εγκυκλοπαίδεια, η οποία βρίσκεται στη διεύθυνση http://www.wikipedia.org στο διαδίκτυο. Γράφεται σε συνεργασία από εθελοντές με το λογισμικό wiki, κάτι που σημαίνει ότι άρθρα μπορεί να προστεθούν ή να αλλάξουν από τον καθένα. Το έργο ξεκίνησε στις 15 Ιανουαρίου 2001 ως συμπλήρωμα στη γραμμένη από ειδήμονες Nupedia, με ιδρυτή τον Τζίμι Γουέιλς και λειτουργεί τώρα από το μη κερδοσκοπικό Ίδρυμα Wikimedia (Wikimedia Foundation).
Η δομή του εκπαιδευτικού υλικού είναι τρία βασικά κεφάλαια της ασύγχρονης και σύγχρονης επικοινωνίας και ομάδων συνεργασίας ενώ υπάρχει αρχική οθόνη, εισαγωγή και αξιολόγηση. Τα κεφάλαια είναι χωρισμένα σε ενότητες. Αναλυτικά στο κεφάλαιο της ασύγχρονης επικοινωνίας υπάρχουν οι ενότητες: Του παγκόσμιου ιστού με τρις δραστηριότητες βίντεο για την λειτουργία και την αναζήτηση στον παγκόσμιο ιστό. Του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου με τρις δραστηριότητες βίντεο για την δημιουργία λογαριασμού, την ανάγνωση και αποστολή ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Της συζήτησης με εφαρμογή ομάδας συζήτησης (groups.google.com). Το ιστολόγιο με εφαρμογή ιστολογίου (sdecomlab.blogspot.com) και εφαρμογή αναζήτησης ιστολογίων. Τέλος της ενότητας του συνεργατικού χώρου (wiki) με εφαρμογές την εγκυκλοπαίδεια wikipedia και comlab.pbwiki.com που δημιουργήθηκε για τις ανάγκες της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Αντίστοιχα στο κεφάλαιο της σύγχρονης επικοινωνίας υπάρχουν οι ενότητες: Της συνομιλίας με εφαρμογές irc και φωνητικής συνομιλίας (yackpack). Των ομότιμων υπηρεσιών με εφαρμογή αναζήτησης αρχείων από ομότιμες υπηρεσίες (TorrentOOgle). Της τηλεδιάσκεψης και των ροών με εφαρμογή ροής ειδήσεων με λέξη κλειδί «σχολείο». Συνολικά το εκπαιδευτικό υλικό αποτελείται από έξι δραστηριότητες βίντεο που δείχνουν ακριβώς τι ζητείται να κάνουν οι εκπαιδευόμενοι και εννιά εφαρμογές.

6. Διδακτική Αξιοποίηση
6.1 Εξ αποστάσεως εκπαίδευση
Το υλικό και οι συνεργατικές εφαρμογές σχεδιάστηκαν για την εξ αποστάσεως χρήση από τους εκπαιδευόμενους. Στην πορεία διαπιστώθηκαν αρκετά προβλήματα που ήταν όμως ήδη γνωστά για την εκπαίδευση από απόσταση. Ένα σημαντικό πρόβλημα που αντιμετωπίσαμε σε αρκετούς από τους εκπαιδευόμενους ήταν η έλλειψη υπολογιστή με σύνδεση στο διαδίκτυο (το απαιτεί η εφαρμογή) στο χώρο τους. Αυτό αντιμετωπίστηκε με την χρήση από ορισμένους εξοπλισμού καταστημάτων internet café και του εξοπλισμού του σχολείου που χρησιμοποιήθηκε σε χρόνο που ήταν αυτός ελεύθερος. Όλα αυτά περιορίζουν την ελευθερία του εκπαιδευόμενου να καθορίζει το ρυθμό το χρόνο και το χώρο που θα μελετήσει το υλικό αλλά όπως φαίνεται και από την αξιολόγηση λειτούργησε ικανοποιητικά.
Το εκπαιδευτικό υλικό εφαρμόστηκε στο σχολείο δεύτερης ευκαιρίας με αυτόν τον τρόπο σε διάρκεια τεσσάρων εβδομάδων την περίοδο Μαρτίου - Απριλίου του 2008 και στην συνέχεια αξιολογήθηκε από τους εκπαιδευόμενους. Προηγήθηκαν συναντήσεις της ομάδας των εκπαιδευόμενων όπου με συζήτηση γίνεται ο προσδιορισμός του αποπροσανατολιστικού διλήμματος / προβλήματος όπως αναφέρθηκε και στον σχεδιασμό. Δηλαδή διαπιστώθηκε ότι στην κοινωνία πλέον υπάρχει μια εξαπλωμένη επικοινωνία μέσω διαδικτύου αντικείμενο που η ομάδα δεν έχει εφαρμόσει ποτέ ή ελάχιστα. Ποικιλία συναισθημάτων κυρίευσαν την ομάδα σε αυτή την φάση που με την παρότρυνση του εκπαιδευτή αποφασίστηκε η ενασχόληση της ομάδας με το πρόγραμμα της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης με θέμα «Επικοινωνία μέσω Η/Υ». Αναλύθηκαν οι βασικές παράμετροι της ενότητας και το πρόγραμμα ξεκίνησε. Για τις επόμενες τέσσερις εβδομάδες οι εκπαιδευόμενοι τον χρόνο που θεωρούσε κατάλληλο και με τον εξοπλισμό που ήταν πιο εύκαιρος ασχολιόντουσαν με το αντικείμενο στην αρχή θεωρητικά και στην συνέχεια πρακτικά μέσα από το συνεργατικό τόπο (wiki). Δουλειά του εκπαιδευτή ήταν η παρακολούθηση της πορείας του εκπαιδευόμενου και την παρότρυνση όλων για την συνέχιση ενώ παράλληλα έλυναν όλα τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν από κοινού με τους εκπαιδευόμενους τις περισσότερες φορές εξ αποστάσεων.
6.2 Συνεργατική εκπαίδευση
Το εκπαιδευτικό υλικό περιέχει πληθώρα εφαρμογών που έχουν ενσωματωθεί και η χρήση τους μπορεί να βοηθήσει τους εκπαιδευόμενους να το χρησιμοποιήσουν στα πλαίσια άλλων γραμματισμών ή διαθεματικών εργασιών που απαιτούν την συνεργασία π.χ. πρότζεκτ. Έτσι τα εργαλεία του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, συνομιλίας, φόρουμ και πολλά άλλα μπορούν να βοηθήσουν σε αυτή την κατεύθυνση. Οι εκπαιδευόμενοι του ΣΔΕ Μυτιλήνης χρησιμοποίησαν τις εφαρμογές αυτές στην διάρκεια του προγράμματος αλλά συνεχίζουν να χρησιμοποιούν τα εργαλεία αυτά και για προσωπική τους χρήση πχ για την μεταξύ τους επικοινωνία. Χαρακτηριστικό είναι ότι στο σχολείο δημιουργήθηκε δημοσιογραφική ομάδα στα πλαίσια πρότζεκτ με την δημιουργία ιστολόγιου όπου οι εκπαιδευόμενοι συντάσσουν άρθρα και δημοσιεύουν αυτόνομα στην διεύθυνσης που έχει δημιουργηθεί www.sdem.gr . Μελλοντική χρήση του συνεργατικού τόπου (wiki) που έχει δημιουργηθεί θα μπορούσε να είναι η κατασκευή από τους εκπαιδευόμενους προσωπικών σελίδων με συνδέσμους στο όνομά τους (http://comlab.pbwiki.com/Εκπαιδευόμενοι) όπου εκεί θα μπορούν να δημοσιεύουν εργασίες που εκπονούν στην διάρκεια της φοίτησης τους στο ΣΔΕ σαν μια μορφή ηλεκτρονικού πορτοφόλιο δηλαδή. Επίσης το φόρουμ που έχει δημιουργηθεί θα μπορούσε να χρησιμεύσει για διάλογο με ποικίλα θέματα ανάμεσα στους εκπαιδευόμενους, ενώ παρόμοια χρήση μπορούν να έχουν εφαρμογές ροών (εικόνα 14) και ομότιμων υπηρεσιών.

Εικόνα 12 - Ανάγνωση ειδήσεων από RSS
6.3 Εποπτικό υλικό
Το εκπαιδευτικό υλικό περιέχει μια σειρά από βίντεο που η προβολή τους στα πλαίσια των αντίστοιχων ενοτήτων στην συμβατική εκπαίδευση μπορούν να βοηθήσουν να γίνει κατανοητό το αντικείμενο καλύτερα, ευκολότερα και γρηγορότερα.
Η προσαρμογή σε αυτήν την χρήση του εκπαιδευτικού υλικού είναι εύκολη και απευθύνεται σε μεγαλύτερο εκπαιδευτικό κοινό. Έτσι τα βίντεο σαν μια μορφή εκπαιδευτικής τηλεόρασης είναι δυνατόν να ενταχθούν και στην τυπική αλλά και στην άτυπη εκπαίδευση ανεξαρτήτως ηλικίας των εκπαιδευόμενων. Σκοπός αυτής της προσπάθειας είναι η παραστατική κατανόηση αντικειμένων που μόνο με εικόνα και ήχο μπορούν να αναπαρασταθούν. Το βίντεο και η κινούμενη εικόνα αποτελεί ένα σύγχρονο και δυναμικό εργαλείο στην εκπαίδευση που έχει εξελιχθεί θεαματικά τα τελευταία χρόνια.
Το βίντεο χωρίζεται σε δύο κατηγορίες. Η πρώτη είναι η αναπαραγωγή αποθηκευμένου οπτιακουστικού υλικού σε ψηφιακή μορφή βίντεο σε CD ή DVD και αναπαράγεται στην οθόνη του υπολογιστή που τρέχει η εφαρμογή. Προβλήματα παρουσιάζονται στην μεταφορά τέτοιων εφαρμογών σε δικτυακό επίπεδο λόγω τεχνολογικής αδυναμίας ακόμα. Η δεύτερη κατηγορία είναι η οπτιακουστική επικοινωνία σε πραγματικό χρόνο που είναι όμως και ενότητα στο εκπαιδευτικό υλικό και αναλύεται επαρκώς εκεί.
Η κινούμενη εικόνα ή σχέδιο Animation είναι γραφικό μοντέλο με αλλαγές στο σχήμα και τη θέση τους στο χώρο (Καγιάφας κ.α. 2000). Τρεις είναι οι μέθοδοι δημιουργίας animation:
• Με την ανάπλαση σχημάτων ή σχεδίων στο χώρο ξεκινώντας από την δισδιάστατη τους αναπαράσταση
• Σχεδιασμός μεμονωμένων καρέ που στην συνέχεια τοποθετούνται σε συγκεκριμένη σειρά, η αναπαραγωγή τους αποτελεί το animation.
• Τη δημιουργία γραφικής μετάβασης μεταξύ διαφορετικών σχημάτων, εικόνων ή βίντεο.
7. Αξιολόγηση
Σκοπός της ενότητας αυτής είναι ο σχεδιασμός της ερευνητικής διαδικασίας και η παρουσίαση της μεθοδολογίας της έρευνας. Συγκεκριμένα θα παρουσιαστούν οι άξονες και τα κριτήρια της αξιολόγησης και θα συνταχθεί το ερωτηματολόγιο συλλογής δεδομένων και θα παρουσιαστούν τα αποτελέσματα της έρευνας που θα πραγματοποιηθεί σε δείγμα εκπαιδευομένων του Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας Μυτιλήνης.
Η αξιολόγηση είναι μια ερευνητική δραστηριότητα, εξειδικευμένη και διεπιστημονική (Βεργίδης, Καραλής, 1999) ειδικότερα η εκπαιδευτική αξιολόγηση επικεντρώνεται στα συστατικά μέρη της εκπαίδευσης όπως είναι η διδακτική μέθοδος, το εκπαιδευτικό υλικό, επίδοση εκπαιδευόμενων (Κασιωτάκης 1990). Ειδικότερα στην ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση η διαδικασία αυτή είναι απαραίτητη ώστε να αναδειχθεί η αξιοπιστία και η αποτελεσματικότητα αυτής (εξ αποστάσεως εκπαίδευσης) σε σχέση με τις συμβατικές μεθόδους εκπαίδευσης. Η εισαγωγή των νέων τεχνολογιών και των πολυμέσων στην εκπαιδευτική διαδικασία και η ανάγκη αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας των νέων αυτών τεχνολογιών είναι ακόμα πιο έντονη στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση. (Μακράκης 1998)
Στις αρχές της εκπαιδευτικής αξιολόγησης στηρίζεται και η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού υλικού που αποτελεί παράγοντα του εκπαιδευτικού συστήματος. Η αξιολόγηση αυτή μπορεί να είναι τελική δηλαδή αξιολόγηση αποτελέσματος με στόχο την αποτίμηση της επιτυχίας του αλλά και διαμορφωτική αξιολόγηση. Η διαμορφωτική αξιολόγηση έχει σκοπό την διερεύνηση των απόψεων των χρηστών του εκπαιδευτικού υλικού ώστε να εντοπίζονται αδυναμίες σε αυτό και στη συνέχεια με βάση αυτές τις παρατηρήσεις και προτάσεις οι δημιουργεί του υλικού να επεμβαίνουν διορθωτικά για να προκύψει μια βελτιωμένη έκδοση αυτού. (Ματραλής 1998).
7.1 Σχεδιασμός Αξιολόγησης
Το εκπαιδευτικό υλικό που θα αξιολογηθεί έχει τίτλο «ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΜΕΣΩ Η/Υ» και δημιουργήθηκε για την εξ αποστάσεως εκπαιδευόμενων ενηλίκων στις βασικές δεξιότητες επικοινωνίας μέσω διαδικτύου και αυτός είναι ο στόχος της έρευνας.
Το υλικό αυτό αξιολογήθηκε το σχολικό έτος 2007-8 από τους εκπαιδευόμενους του Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας Μυτιλήνης. Δηλαδή για την μέτρηση της καταλληλότητας του υλικού και στη συνέχεια στην αναπροσαρμογή του. Αυτή η διαδικασία θα επαναλαμβάνεται κάθε έτος και έτσι το αποτέλεσμα θα είναι ένα χρηστικό λογισμικό με επαρκής ανάδραση που θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί από εκπαιδευόμενους ΣΔΕ και άλλους ενήλικες εκπαιδευόμενους. Η αξιολόγηση είναι διαμορφωτική και αυτό κρίθηκε απαραίτητο αφού με αυτόν τον τρόπο το υλικό μπορεί να βελτιώνεται διαρκώς και να γίνεται όλο και πιο καλύτερο, αποτελεσματικότερο και καταλληλότερο για την ενότητα που εξετάζεται αλλά και το πληθυσμό στόχο του προγράμματος.
Ο Μακράκης (1998, 1999) αναφέρει ότι: «Το θεωρητικό της αξιολόγησης συνιστά ένα συνεκτικό πρότυπο αλληλοσχετιζόμενων παραγόντων (εννοιών ή αξόνων) που θεωρούνται ότι ερμηνεύονται ή/και προβλέπονται σε σχέση με το υπό αξιολόγηση αντικείμενο. Οι άξονες αυτοί που θα διατυπωθούν από τον ερευνητή θα καθορίσουν και τις προτεραιότητες που θέτει. Οι άξονες στην περίπτωσή μας είναι ο βαθμός που κατάφερε το υλικό αυτό να:
• Έχει επιστημονική πληρότητα σύμφωνα με το αντικείμενο της «Εισαγωγής στην επικοινωνία μέσω Η/Υ»
• Εφαρμόσει τις αρχές της ΑεξΑΕ
• Είναι εύχρηστο και ελκυστικό
• Υποκινεί το ενδιαφέρον
• Ποια είναι η εμπειρία των εκπαιδευόμενων στους Η/Υ και ΑεξΑΕ
• Τι πρέπει να αλλάξει στο εκπαιδευτικό υλικό
Τα κριτήρια που αναλύονται οι παραπάνω άξονες είναι τα παρακάτω:
Ι Άξονας: Έχει επιστημονική πληρότητα σύμφωνα με το αντικείμενο της «Εισαγωγής στην επικοινωνία μέσω Η/Υ»
1. Το εκπαιδευτικό υλικό εισάγει σε ικανοποιητικό βαθμό στην επικοινωνία μέσω διαδικτύου;
2. Το εκπαιδευτικό υλικό επεξηγεί ικανοποιητικά τα δύσκολα σημεία της ύλης;
3. Στο εκπαιδευτικό υλικό υπάρχουν αρκετές δραστηριότητες και εφαρμογές της ύλης;
4. Το εκπαιδευτικό υλικό είναι κατάλληλο για το γνωστικό αντικείμενο που εξετάζει;
5. Δίνεται η δυνατότητα στον εκπαιδευόμενο για ενεργή συμμετοχή και αξιοποίηση της εμπειρίας του;

ΙΙ Άξονας: Εφαρμόσει τις αρχές της ΑεξΑΕ
6. Η δομή του εκπαιδευτικού υλικού (σκοπός, πρ. αποτελέσματα, έν. Κλειδιά) υποβοηθά την πορεία της μελέτης σας;
7. Ο χρόνος που απαιτείται για την ολοκλήρωση του υλικού είναι ικανοποιητικός σε σχέση με το μέγεθος της ύλης;
8. Υπάρχουν αναφορές σε προηγούμενες γνώσεις σας;
9. Το εκπαιδευτικό υλικό σας επιτρέπει να επιλέγεται το χρόνο και το ρυθμό μελέτης που σας ταιριάζει;
10. Οι εφαρμογές επικοινωνίας που περιέχει το εκπαιδευτικό υλικό είναι ικανοποιητικές;

ΙΙΙ Άξονας: Είναι εύχρηστο και ελκυστικό
11. Ο συνδυασμός γραφικών, χρωμάτων, είναι ο κατάλληλος;
12. Τα βίντεο που περιέχει το εκπαιδευτικό υλικό τα θεωρείς χρήσιμα και κατάλληλα;
13. Θα ήθελες περισσότερα γραφικά για την κατανόηση του κειμένου;
14. Οι γνώσεις σου ήταν αρκετές για την χρήση του εκπαιδευτικού υλικού;
15. Η πλοήγηση και η μετάβαση σε διάφορα μέρη της εφαρμογής είναι εύκολή;
16. Το περιβάλλον διεπαφής είναι απλό και εύκολο στην εξοικείωση με αυτό;
17. Υπάρχει συνέπεια στις έννοιες, σύμβολα και στην σχεδίαση γενικότερα;
18. Είναι ορατές οι διαθέσιμες λειτουργίες σε κάθε οθόνη;
19. Το μέγεθος της γραμματοσειράς είναι κατάλληλο και ευανάγνωστο;
20. Το εκπαιδευτικό υλικό μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως εποπτικό μέσο εκπαίδευσης στην τάξη;
21. Υπάρχουν ικανοποιητικές συνδέσεις για συμπληρωματικό εκπαιδευτικό υλικό στο διαδίκτυο;

ΙV Άξονας: Υποκινεί το ενδιαφέρον
22. Πόσο ελκυστικό και φιλικό είναι το εκπαιδευτικό υλικό;
23. Το εκπαιδευτικό υλικό έχει γλώσσα κατανοητή;
24. Στο εκπαιδευτικό υλικό υπάρχει λογική σειρά και καλή αλληλουχία στις ενότητες;
25. Είναι σαφής η ύλη του εκπαιδευτικού υλικού που μελετήσατε;
26. Το εκπαιδευτικό υλικό παρουσίαζε ενδιαφέρον στην μελέτη του;
27. Πόσο υποβοήθησε το εκπαιδευτικό υλικό την πορεία της μάθησης σας;
28. Το εκπαιδευτικό υλικό υποκινεί την πρωτοβουλία;
29. Σας βοήθησε το εκπαιδευτικό υλικό να κατανοήσετε τις επικοινωνίες μέσω Η/Υ;

V Άξονας: Τι πρέπει να αλλάξει στο εκπαιδευτικό υλικό
30. Είστε ικανοποιημένοι από το εκπαιδευτικό υλικό;
31. Θα θέλατε να αλλάξει κάτι στο εκπαιδευτικό υλικό «Εισαγωγή στην επικοινωνία μέσω Η/Υ».
32. Ήταν ευχάριστη και χρήσιμη εμπειρία η ενασχόληση σας με το εκπαιδευτικό υλικό;

VI Άξονας: Ποια είναι η εμπειρία των εκπαιδευόμενων στους Η/Υ και ΑεξΑΕ
33. Έχετε παρακολουθήσει άλλα μαθήματα από απόσταση;
34. Έχετε προηγούμενη εμπειρία στην επικοινωνία μέσω διαδικτύου;
35. Έχετε ευχέρεια στην χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή;
Η μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε για την αξιολόγηση του υλικού είναι η «μελέτη περίπτωσης» και ποσοτική προσέγγιση όπου έγινε αριθμητική μέτρηση των μεταβλητών. Η ποσοτική μέθοδος μπορεί να προσφέρει πλούσια δεδομένα σε σύντομο χρονικό διάστημα και δυνατότητα γενίκευσης σε μεγάλο δείγμα ανθρώπων. (Faulkner & συν, 1999) Τέλος με την ποσοτική μέθοδο η έρευνα μπορεί να γίνει από τη σκοπιά του εξωτερικού παρατηρητή και να αποφευχθεί η προκατάληψη του ερευνητή (Bird, Hammersley, Gomm & Woods, 1999).
7.2 Συλλογή Δεδομένων
Δείγμα
Η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού υλικού έγινε σε δείγμα ανθρώπων «εύκαιρο» (δειγματοληψία σκοπιμότητας) δηλαδή σε ανθρώπους που επιλέχθηκαν από τον πληθυσμό στόχο χωρίς να γίνει κάποια δειγματοληψία στατιστική αλλά αυτοί που ήταν εύκολα στην διάθεση του ερευνητή και εξυπηρετούν τις ανάγκες της συγκεκριμένης έρευνας (Cohen, Manion, 1994, Παρασκευόπουλος, 1993). Η δειγματοληψία σκοπιμότητας είναι μια μέθοδος δειγματοληψία μη πιθανοτήτων, που χρησιμοποιείται συχνά σε επισκοπήσεις μικρής κλίμακας, γιατί παρόλο που τα δείγματα δεν είναι αντιπροσωπευτικά, μπορούν να αποδειχτούν απολύτων επαρκή στις περιπτώσεις που τα ευρήματα δε γενικεύονται ή που εκπονείται ερωτηματολόγιο πιλότος (Cohen, Manion,1994).
Το δείγμα (υποκείμενα της έρευνας) είναι σπουδαστές του πρώτου κύκλου σπουδών του Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας Μυτιλήνης και είναι 29 στον αριθμό. Κρίθηκε δε αναγκαίο η εξαίρεση από την εξ αποστάσεως εκπαίδευση τεσσάρων εκπαιδευόμενων με σημαντικά εκπαιδευτικά προβλήματα (αλλοδαποί που δεν γνωρίζουν ελληνικά και άτομα που δεν ξέρουν να διαβάζουν). Σε αυτό το στάδιο σε αυτούς δε μπορεί να εφαρμοστεί αλλά έτσι και αλλιώς αυτοί παρακολουθούν εξατομικευμένα εκπαιδευτικά προγράμματα.
Εργαλείο
Το εργαλείο συλλογής δεδομένων που χρησιμοποιήθηκε είναι ένα κατάλληλο διαμορφωμένο ερωτηματολόγιο που δόθηκε στους εκπαιδευόμενους προς συμπλήρωση και βρίσκεται στο παράρτημα. Το ερωτηματολόγιο περιέχει ερωτήσεις κυρίως κλειστού τύπου (διαβαθμισμένες ερωτήσεις με βάση την πεντάβαθμη κλίμακα Likert που εκτείνεται από το 1- καθόλου έως 5- πάρα πολύ). Οι υπόλοιπες είναι ερωτήσεις ανοικτού τύπου όπου εκεί δεν μπορεί να προβλεφθεί η απάντηση των ερωτώμενων και οι οποίες κρίθηκαν απαραίτητες προκειμένου οι ερωτώμενοι να δώσουν περισσότερα στοιχεία σχετικά με τις προτάσεις τους για το εκπαιδευτικό υλικό. Το ερωτηματολόγιο ήταν ανώνυμο ώστε να διασφαλιστεί η εγκυρότητα που συνδέεται με την ανωνυμία και συμπληρώθηκε την εβδομάδα από 14 έως 19 Απριλίου 2008. Η συμπλήρωση του έγινε ηλεκτρονικά με την μορφή φόρμας και η συλλογή τους έγινε είτε με ηλεκτρονικά μέσα αποθήκευσης (δισκέτες) είτε με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο.
Το ερωτηματολόγιο δομήθηκε σε επτά ενότητες. Στην πρώτη ενότητα υπήρχαν γενικές ερωτήσεις που αφορούσαν την εμπειρία του εκπαιδευόμενου στους υπολογιστές, στο αντικείμενο αλλά και στην εκπαίδευση από απόσταση. Στην δεύτερη ενότητα περιελάμβανε ερωτήσεις σχετικές με το γνωστικό αντικείμενο. Στην τρίτη ερωτήσεις σχετικές με τα χαρακτηριστικά του υλικού για την εκπαίδευση από απόσταση. Στην τέταρτη ερωτήσεις σχετικές με την τεχνική αξιολόγηση του υλικού. Στην πέμπτη ενότητα ερωτήσεις σχετικά με την παρουσίαση του εκπαιδευτικού υλικού. Στην έκτη ερωτήσεις για την γενική εικόνα του υλικού ενώ τέλος στην έβδομη ενότητα ερωτήσεις για τις προτάσεις τους για το εκπαιδευτικό υλικό.
7.3 Ανάλυση Δεδομένων
Στο παράρτημα της εργασίας υπάρχουν τέσσερις πίνακες που περιέχουν αναλυτικά όλες τις απαντήσεις που συλλέχθηκαν από τα ερωτηματολόγια κατά την αποδελτίωση τους. Παρακάτω παρουσιάζονται τα ευρήματα της έρευνας αναλυτικά.
Από το πρώτο μέρος του ερωτηματολογίου με τίτλο γενικές ερωτήσεις καταγράφεται κάτι που ως ένα βαθμό ήδη το ξέραμε δηλαδή ότι οι χρήστες του εκπαιδευτικού υλικού έχουν ελάχιστη ως καθόλου εμπειρία στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και στο διαδίκτυο. Συγκεκριμένα απάντησαν σε ποσοστό 90% ότι δεν έχουν παρακολουθήσει μαθήματα εξ αποστάσεως. Σε θέματα επικοινωνίας μέσω υπολογιστών 62% δεν έχουν καθόλου εμπειρία και 31% έχουν μικρή εμπειρία. Τα αποτελέσματα είναι καλύτερα σε θέματα ευχέρειας χρήσης του υπολογιστή με ποσοστά 76% ελάχιστη και 17% αρκετή ευχέρεια. Αυτό δικαιολογείται για το λόγο ότι οι εκπαιδευόμενοι ήδη διάνυαν τον πρώτο έτος σπουδών τους. Τέλος 2 εκπαιδευόμενοι 7% δήλωσαν ότι έχουν πολύ μεγάλη εμπειρία στο διαδίκτυο και στους υπολογιστές και αυτό επιβεβαιώνεται και στην διδακτική πράξη.
Στο δεύτερο μέρος του ερωτηματολογίου που αφορά το γνωστικό αντικείμενο της επικοινωνίας μέσω διαδικτύου καταγράφηκαν τα εξής. Ποσοστό 79% πιστεύει ότι το εκπαιδευτικό υλικό τους εισάγει αρκετά ικανοποιητικά στην επικοινωνία μέσω διαδικτύου και 21% πολύ ικανοποιητικά. Η πλειοψηφία 66% αναφέρει ότι το υλικό εξηγεί πάρα πολύ ικανοποιητικά τα δύσκολα σημεία της ύλης. Ποσοστό 83% αναφέρει ότι υπάρχουν πολλές δραστηριότητες και εφαρμογές. Ενώ ποσοστό 86% θεωρεί ότι το υλικό είναι πολύ κατάλληλο για το γνωστικό αντικείμενο που εξετάζει. Τέλος ποσοστό 48% και 38% απαντούν ότι δίνεται η δυνατότητα στους εκπαιδευόμενους να συμμετέχουν ενεργά πάρα πολύ και πολύ αντίστοιχα.
Στην τρίτη ενότητα ερωτήσεων που σχετίζονται με τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση καταγράφηκαν τα εξής. Η δομή του υλικού υποβοηθά αρκετά την πορεία μελέτης των εκπαιδευομένων σε ποσοστό 83% και πολύ σε 17%. Το 66% των εκπαιδευομένων κρίνει ότι ο χρόνος είναι αρκετός. Ποσοστό 55% απαντά ότι το υλικό έχει αρκετές αναφορές σε προηγούμενες γνώσεις και 28% πολλές αναφορές. Την ευελιξία της επιλογής χρόνου και ρυθμού του υλικού απαντά πολύ το 55% και αρκετά το 45% αντίστοιχα. Τέλος ποσοστό 90% θεωρεί ότι οι εφαρμογές επικοινωνίας του υλικού είναι πολύ ικανοποιητικές.
Στην τέταρτη ενότητα ερωτήσεων που έχει σκοπό την τεχνική αξιολόγηση του υλικού καταγράφηκαν οι παρακάτω απαντήσεις. Ποσοστό 76% βρίσκει κατάλληλους τους συνδυασμός γραφικών και χρωμάτων που χρησιμοποιούνται στο υλικό. Στην ερώτηση εάν θα επιθυμούσανε περισσότερα γραφικά απάντησαν σε ποσοστό 48% λίγα περισσότερα, 24% αρκετά ακόμα και 10% όχι άλλα. Οι γνώσεις που είχαν ήδη οι εκπαιδευόμενοι ήταν σε ποσοστό 45% αρκετές και σε ποσοστό 31% πολλές για την χρήση του εκπαιδευτικού υλικού. Στην πλοήγηση του εκπαιδευτικού υλικού οι γνώμες είναι μοιρασμένες (με 34% το καθένα) ανάμεσα στο αρκετά και πολύ εύκολη. Παρόμοιες είναι οι απαντήσεις στην ερώτηση για το περιβάλλον της διεπαφής που θεωρούν ότι είναι αρκετά και πολύ εύκολο στην εξοικείωση σε ποσοστά 41% και 34% αντίστοιχα. Πολύ μεγάλη συνέπεια στα σύμβολα και στην σχεδίαση σε ποσοστό 34% απάντησε ότι βρίσκει ανάμεσα στις ενότητες του υλικού, ενώ 34% πολύ και 31% αρκετή συνέπεια αντίστοιχα. Το 59% των ερωτώμενων θεωρεί αρκετά κατάλληλο και ευανάγνωστο το μέγεθος της γραμματοσειράς ενώ 21% πολύ και 21% πάρα πολύ κατάλληλο αντίστοιχα. Το 62% των ερωτώμενων θεωρεί ότι το εκπαιδευτικό υλικό μπορεί πολύ να χρησιμοποιηθεί και ως εποπτικό μέσο εκπαίδευσης στην τάξη. Τέλος πολύ ικανοποιητικές συνδέσεις για συμπληρωματικό εκπαιδευτικό υλικό στο διαδίκτυο θεωρούν ότι υπάρχει στο εκπαιδευτικό υλικό σε ποσοστό 76%.
Στη πέμπτη ενότητα ερωτήσεων που έχουν σχέση με την παρουσίαση του εκπαιδευτικού υλικού τα αποτελέσματα είναι πάρα πολύ καλά αφού με μέγιστο βαθμό ικανοποίησης απαντούν οι εκπαιδευόμενοι σε ποσοστό 55% ως προς τη φιλικότητα και την ελκυστικότητα, 69% εκπαιδευομένων για την κατανοητή γλώσσα και για λογική αλληλουχία των ενοτήτων.
Στην γενική εικόνα του εκπαιδευτικού υλικού που είναι η έκτη ενότητα του ερωτηματολογίου οι εκπαιδευόμενοι απαντούν σε ποσοστό 62% ότι είναι πολύ σαφής η ύλη. Σε ποσοστό 41% θεωρεί πολύ ενδιαφέρον και σε 38% πάρα πολύ ενδιαφέρον το εκπαιδευτικό υλικό ότι πάρα πολύ υποκινεί (το εκπαιδευτικό υλικό) την πρωτοβουλία των εκπαιδευόμενων απαντά το 62% και τέλος 55% κατανόησε πάρα πολύ καλά τις επικοινωνίες μέσω διαδικτύου ενώ αντίστοιχα 34% τις κατανόησε αρκετά.
Το εκπαιδευτικό υλικό ως γενική εικόνα ικανοποίησε πάρα πολύ τους εκπαιδευόμενους σε ποσοστό 55% και 45% πολύ αντίστοιχα. Και αυτό αποτυπώνεται και στις σύντομες απαντήσεις που είχαν την δυνατότητα να συμπληρώσουν στα ερωτηματολόγια και είναι παρακάτω.
Τέλος στην ερώτηση εάν θα επιθυμούσαν να αλλάξει κάτι από το εκπαιδευτικό υλικό συνολικά όλοι οι ερωτώμενοι απαντούν ότι τίποτα δε θέλουν να αλλάξει. Επίσης όλοι οι ερωτώμενοι βρήκαν ευχάριστη και χρήσιμη την εμπλοκή τους με το εκπαιδευτικό υλικό δίνοντας σύντομες απαντήσεις λέγοντας: Ότι δεν είχαν γνώσεις για το αντικείμενο και ακούγοντας γι αυτό διάφορα και καταβάλλοντας προσπάθεια ενώ ορισμένες φορές έβρισκαν δυσκολίες. Αλλά μετά την εμπλοκή τους με αυτό το αντικείμενο κατάφεραν να επικοινωνήσουν ηλεκτρονικά προκαλώντας τους ενδιαφέρον και βρίσκοντας την όλη εμπειρία χρήσιμη.
8. Επίλογος
8.1 Συμπεράσματα
Η εργασία ολοκληρώθηκε και όλα τα προσδοκώμενα αποτελέσματα που αναμενόταν να έχει εκπληρώθηκαν. Έτσι σχεδιάστηκαν μαθήματα ψηφιακού αλφαβητισμού στην επικοινωνία με την αξιοποίηση μάλιστα πολυμεσικών εφαρμογών όπως βίντεο και φωτογραφίες. Τα μαθήματα αυτά είναι σε ηλεκτρονική μορφή και αναρτημένα στο διαδίκτυο ελεύθερα αξιοποιήσιμα από το σύνολο των ενδιαφερόμενων (εκπαιδευόμενους, εκπαιδευτές, ερευνητές). Οι εκπαιδευόμενοι με την βοήθεια του εκπαιδευτικού υλικού κατάφεραν να αξιοποιήσουν συνεργατικά περιβάλλοντα εκπαίδευσης με την βοήθεια των υπολογιστών και να εξοικειωθούν σε διαδικασίες εξΑΕ. Από τα παραπάνω οι εκπαιδευόμενοι ανέπτυξαν νέες κοινωνικές δεξιότητες όπως συνεργασίας, ομαδικότητας. Τέλος το υλικό μπορεί να χρησιμοποιηθεί πέρα από τους σπουδαστές των ΣΔΕ και από ανθρώπους εκτός αυτού, αντίστοιχου επιπέδου δίνοντας τους την δυνατότητα της δια βίου εκπαίδευσης. Τέλος το εκπαιδευτικό υλικό αποτελεί το έναυσμα για την συμπλήρωση του με νέες ενότητες και από άλλους γραμματισμούς ή και ακόμα από διαθεματικές ενότητες καθιστώντας το αρθρωτό και ευέλικτο.
Η πιλοτική εφαρμογή του προγράμματος στο ΣΔΕ Μυτιλήνης το σχολικό έτος 2007-8 και η αξιολόγηση του από τους εκπαιδευόμενους μας έδωσε αποτελέσματα σχετικά με τους στόχους της εργασίας και συνοπτικά είναι: Στο ΣΔΕ Μυτιλήνης εφαρμόστηκε με επιτυχία πρόγραμμα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Για την εφαρμογή του προγράμματος αυτού σχεδιάστηκαν, υλοποιήθηκαν και εφαρμόστηκαν ηλεκτρονικό πολυμορφικό εκπαιδευτικό υλικό και συνεργατικές εφαρμογές που είναι συμβατές με τις αρχές της εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Το πρόγραμμα εφαρμόστηκε και μετά την ολοκλήρωση του αξιολογήθηκε.
Κάνοντας μια κριτική θεώρηση των ευρημάτων της έρευνας αλλά και της όλης εμπειρίας της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης στο ΣΔΕ μπορούμε να γενικεύσουμε και να διατυπώσουμε τα θετικά και τα προβλήματα που ανακύπτουν από την εφαρμογή αντίστοιχων προγραμμάτων σχολεία αυτά.
Έτσι είναι εντυπωσιακό και πολύ θετικό το πόσο τόνωσε το ενδιαφέρον και την συμμετοχή των εκπαιδευόμενων η εφαρμογή της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και αυτό είναι ένα από τα βασικά ζητούμενα στην εκπαίδευση ενηλίκων. Θετικά είναι και τα γενικότερα πλεονεκτήματα της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης όπως της επιλογής του χρόνου, του χώρου και του ρυθμού εκπαίδευσης από τον εκπαιδευόμενο αλλά αυτά τα πλεονεκτήματα μεγιστοποιούνται στην περίπτωση της ακριτικής Ελλάδος δίνοντας μοναδικές ευκαιρίες αρχικής εκπαίδευσης σε κοινωνικά αποκλεισμένους (γεωγραφικά, οικονομικά κα). Τέλος στα θετικά της όλης προσπάθειας προσμετρούνται οι δυνατότητες διαμόρφωσης και προσαρμογής του εκπαιδευτικού υλικού και των εφαρμογών κατά περίπτωση η αρθρωτή συμπλήρωση του με άλλες ενότητες του ίδιου γραμματισμού ή με διαθεματικές ενότητες.
Τα θετικά της εξ αποστάσεως που περιγράφονται παραπάνω δεν πρέπει να μας παρασύρουν όμως σε άμεση εφαρμογή εξ αποστάσεως εκπαίδευσης τουλάχιστον πριν λυθούν σημαντικά προβλήματα που εντοπίστηκαν. Το σημαντικότερο από αυτά που διαπιστώθηκε ήταν η πολύ μικρή επάρκεια εξοπλισμού (υπολογιστές, διαδίκτυο) από την πλευρά των εκπαιδευομένων που τους ανάγκαζαν σε λύσεις όπως σχολικών εργαστηρίων και internet café. Μια λύση θα μπορούσε να είναι η παροχή εξοπλισμού έστω και προσωρινά (όσο διαρκεί το πρόγραμμα) από την πλευρά του οργανισμού όπως πχ τον σχεδιαζόμενο σχολικό υπολογιστή των 100$ (O.L.P.C). Όπως αναφέρθηκε από την εξ αποστάσεως εκπαίδευση εξαιρέθηκαν εκπαιδευόμενοι με μεγάλα μαθησιακά προβλήματα και δεν νομίζω ότι μπορεί το πρόγραμμα να προσαρμοστεί για εκείνους εύκολα. Ένα άλλο πρόβλημα που προκύπτει είναι η πιστοποίηση των αποκτούμενων δεξιοτήτων των εκπαιδευόμενων και αυτό γιατί το ΣΔΕ είναι ένας φορέας παροχής τυπικής αρχικής εκπαίδευσης. Θεωρώ ότι αυτό εύκολα μπορεί να λυθεί με την αξιολόγηση και πιστοποίηση από το ΣΔΕ των εκπαιδευομένων στο τέλος του προγράμματος σε χώρους του σχολείου. Τέλος ένα από τα αρνητικά που εντοπίζω είναι η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού και κινήτρων για την ανάπτυξη αντίστοιχου εκπαιδευτικού υλικού και η υποστήριξη του.
Ο βασικός στόχος αυτής της διπλωματικής εργασίας μετά από όλα αυτά που αναφέρθηκαν επιτεύχθηκε. Στα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας είναι δυνατή η παροχή αποτελεσματικής εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Αυτό είναι φανερό από τις απαντήσεις των εκπαιδευόμενων που στο σύνολο τους μείνανε πάρα πολύ και πολύ ικανοποιημένοι από το εκπαιδευτικό υλικό. Με την εργασία τους πάνω στο εκπαιδευτικό υλικό όλοι κατόρθωσαν να επικοινωνήσουν μέσω διαδικτύου και να κατανοήσουν τις δυνατότητες του και τη λειτουργία του. Με την διπλωματική εργασία αυτή δημιουργήθηκε εκπαιδευτικό υλικό εξ αποστάσεως εκπαίδευσης στο αντικείμενο της δικτυακής επικοινωνίας χρησιμοποιώντας σύγχρονες θεωρίες μάθησης όπως τη συνεργατική μάθηση και αξιοποιώντας όλα τα τελευταία εργαλεία που προσφέρει το διαδίκτυο (web 2.0). Η πιλοτική εφαρμογή του εκπαιδευτικού υλικού και η αξιολόγηση του έφερε πάρα πολύ καλά αποτελέσματα όσο αφορά την αποτελεσματικότητα και την χρησιμότητα του. Αναλυτικότερα τα συμπεράσματα της αξιολόγησης ανά άξονα είναι ότι το εκπαιδευτικό υλικό χρησιμοποιήθηκε από ανθρώπους με μικρή εμπειρία στους υπολογιστές και στο διαδίκτυο και καθόλου στην εξΑΕ. Παρόλα αυτά θεώρησαν ότι το εκπαιδευτικό υλικό ανταποκρίνεται στο γνωστικό αντικείμενο της «Επικοινωνία μέσω Η/Υ» και ανταποκρίνεται στα χαρακτηριστικά της εξΑΕ. Αλλά και τεχνικά και παρουσιαστικά αυτό είναι ικανοποιητικό παρουσιάζοντας μια πολύ καλή γενική εικόνα. Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι ότι δε θεωρούν ότι πρέπει κάτι να αλλάξει στο αξιολογούμενο εκπαιδευτικό υλικό και ότι ήταν μια ευχάριστη και χρήσιμη εμπειρία. Χαρακτηριστική απάντηση που πήρα από τους εκπαιδευόμενους είναι: «Ποτέ δεν είχα ασχοληθεί και τώρα μπόρεσα να κάνω πολλά.»
8.2 Μελλοντικές Βελτιώσεις
Αυτό που μένει τώρα είναι να λυθούν τα προβλήματα που εντοπίστηκαν και να εμπλουτιστεί το υλικό σύμφωνα με την εξέλιξη της τεχνολογίας (που σε αυτόν τον τομέα είναι ραγδαίες) και να χρησιμοποιηθεί και σε εκπαιδευόμενους των ΣΔΕ και σε άλλους εκπαιδευόμενους με παρόμοιο εκπαιδευτικό προφίλ. Μια πολύ καλή προοπτική της έως τώρα δουλειάς που έχει γίνει είναι η επέκταση του υλικού και σε άλλες ενότητες όπως για παράδειγμα επεξεργασία κειμένου και λογιστικά φύλλά πάντα όμως στο ίδιο μοτίβο πολυμεσικής παρουσίασης της ύλης. Ευχής έργο θα ήταν να επεκταθεί μια τέτοια προσπάθεια και σε άλλους γραμματισμούς των ΣΔΕ και σε διαθεματικές ενότητες, άλλωστε αυτό είναι και η επιθυμία των εκπαιδευόμενων λέγοντας σε ένα ερωτηματολόγιο χαρακτηριστικά: «μακάρι και τα άλλα μαθήματα να ήταν έτσι.»
Βιβλιογραφία
Αναστασιάδης, Π., (2005) «Νέες Τεχνολογίες και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση στην υπηρεσία της Δια Βίου Μάθησης: Προς μια νέα «Κοινωνική Συμφωνία» για την άρση των συνεπειών του Ψηφιακού Δυϊσμού». Στο Λιοναράκης Α. (Επιμ) 3ο Διεθνές συνέδριο για την ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση, Παιδαγωγικές και Τεχνολογικές Εφαρμογές, Πρακτικά εισηγήσεων, Αθήνα: Προπομπός
Αγιακλή Χ (2001)., Αναπροσαρμογή και συμπλήρωση ασκήσεων και δραστηριοτήτων στο εκπαιδευτικό υλικό Ανοικτής και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης, Διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο: http://www.eap.gr/news/EXAGGELIA_SYNEDRIOU/synedrio/html/sect5/33.htm, (1/8/2008)
Bigge, L. M. (2000). Θεωρίες Μάθησης για Εκπαιδευτικούς. Αθήνα: Πατάκη
Bird, M., Hammersley, M., Gomm R., Woods P. (1999). Στο ∆ηµητρακοπούλου, Ι. (επιμέλεια), Φράγκου, Ε.(μετάφραση), «Εκπαιδευτική έρευνα στην πράξη: Εγχειρίδιο μελέτης». Πάτρα: ΕΑΠ
Bird, M. (1999). Αντλώντας πληροφορίες από ανθρώπους. Στο Βαρνάβα-Σκούρα, Τ. (επιµέλεια), Ραυτοπούλου Α (μετάφραση), «Εξέλιξη του παιδιού στο κοινωνικό περιβάλλον - Εγχειρίδιο μεθοδολογίας». Πάτρα: ΕΑΠ
Γκιόσος, Ι., Κουτσούµπα, Μ. (2005). Θεωρητικές προσεγγίσεις στο σχεδιασμό και την ανάπτυξη εκπαιδευτικού υλικού στην ΑεξΑΕ, στο Ανοικτή και Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση – Τόμος ∆- Παιδαγωγικές και Τεχνολογικές Εφαρμογές. Πάτρα: ΕΑΠ
Collis, B. (1996). Tele-learning in a digital world: The future of distance learning. International Thompson Computer Press.
Dertouzos, M. & Gates, B. (1997), What Will Be: How the New World of Information Will Change Our Lives. Harper San Francisc
Ζήβελδης Απ. (2003) Αρχές και Απαιτήσεις Ευχρηστίας για τη σχεδίαση διαδικτυακών εφαρμογών πρακτικά 2Ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΣΤΗ ΣΥΡΟ – ΤΠΕ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο: http://www.etpe.gr/files/proceedings/uploads1/s42.pdf (1/82008)
Jeffs T. and Smith M. (1990) Using Informal Education, Buckingham: Open University Press.
Καραγιαννίδης Χ. Εισαγωγή στην Εκπαιδευτική (και Υποστηρικτική) Τεχνολογία Διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο: http://epimorfosib.pblogs.gr/files/83378-CK-01-Introduction.ppt (1/8/2008)
Καραγιαννίδης Χ. (2007). Διδακτικές σημειώσεις Εφαρμογές ΤΠΕ στην εκπαίδευση.
Καρασσαβίδης Ηλ., Κόμης Β. (2008) Θεωρητικά Θέματα για την Υποστήριξη της Συνεργασίας και της Μάθησης Διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο: http://karagian.users.uth.gr/cscl/01-Karasavvidis-Komis.pdf (1/8/2008).
Keegan D., (2001). Οι Βασικές Αρχές της Ανοικτής και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης. Αθήνα: Μεταίχμιο
Kim, K.-J., & Bonk, C. J. (2006). The Future of Online Teaching and Learning in Higher Education: The Survey Says... Educause Quarterly, 29(4) Διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο: http://www.educause.edu/apps/eq/eqm06/eqm0644.asp?bhcp=1 (1/8/2008).
Κόκκος Α., (1999). Εκπαίδευση Ενηλίκων. Τόμος Α΄, Το Πεδίο, οι Αρχές Μάθησης, οι Συντελεστές. Πάτρα: ΕΑΠ.
Κόκκος Α., (2001). Ο Ρόλος του Διδάσκοντα στην Εκπαίδευση από Απόσταση. Η Περίπτωση του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου, στο Λιοναράκης Α., (επ). 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο για την Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση. Τόμος Α΄. Πάτρα: ΕΑΠ.
Κόκκος Α., (2005). Εκπαίδευση Ενηλίκων. Ανιχνεύοντας το πεδίο Αθήνα: Μεταίχμιο
Κόκκος Α. (2006). Μετασχηματίζουσα μάθηση σημειώσεις παρουσίασης Θεσσαλονίκη
Κολιάδης, Ε. Α. (1997). Θεωρίες μάθησης και εκπαιδευτική πράξη. Β. Κοινωνικογνωστικές θεωρίες. Αθήνα
Κόμης Β., Αβούρης Ν. & Κατσάνος Χ., Συστήματα και Εργαλεία Υποστήριξης της Συνεργασίας Διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο: http://karagian.users.uth.gr/cscl/06-Komis-Avouris-Katsanos.pdf (1/8/2008)
Κουτσούμπα Μ., Γκιόσος Ι., (2003). Μια θεωρητική προσέγγιση για τον σχεδιασμό διδακτικού υλικού στην ανοικτή και εξ αποστάσεως πολυμορφική εκπαίδευση, σ. 654-661, στο Λιοναράκης Α., (επιμ.). 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο για την Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση. Αθήνα: Προπομπός
Λαμπροπούλου Ν., Καμπύλης Π., Μηνάογλου Ν., Παπαδημητρίου Σ., Βιβίτσου Μ., Παρασκευάς Μ., κ.συν. (2007) Δεν έχει σημασία τι μπορούν τα εργαλεία να κάνουν για εμάς αλλά τι μπορούμε να κάνουμε εμείς με τα εργαλεία: η Επαναχρησιμοποίηση Μονάδων Τηλεδιάσκεψης στη Διαδικτυακή Εκπαίδευση του Πανελλήνιου Σχολικού Δικτύου Διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο: http://www.intelligenesis.eu/nikiweb/pubdocs/07/LambropoulosEtAl_VC_07_FINAL+.doc (1/8/2008)
Λιοναράκης Α., Λυκουργιώτης Α., (1999). Ανοικτή και Παραδοσιακή Εκπαίδευση, στο Βεργίδης Δ., Λιοναράκης Α., Λυκουργιώτης Α., Μακράκης Β., Ματραλής Χ., Ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Τόμος Α΄, Θεσμοί και λειτουργίες. Πάτρα: ΕΑΠ.
Λιοναράκης, Α. (2001), «Ανοικτή και εξ αποστάσεως πολυμορφική εκπαίδευση: Προβληματισμοί για μια ποιοτική προσέγγιση σχεδιασμού διδακτικού υλικού», στο Απόψεις και προβληματισμοί για την Ανοικτή και εξ Αποστάσεως, Προπομπός, Αθήνα
Λυκουργιώτης, Α. (1998). Το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Στο Ανοικτή και Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση – Τόμος Α- Θεσμοί και Λειτουργίες. Πάτρα: ΕΑΠ
Λυκουργιώτης Α., (1999). Αρθρωτό Σύστημα, στο Βεργίδης Δ., Λιοναράκης Α., Λυκουργιώτης Α., Μακράκης Β., Ματραλής Χ., Ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Τόμος Α΄, Θεσμοί και λειτουργίες. Πάτρα: ΕΑΠ.
Μακράκης, Β. (1998). Αξιολόγηση συστημάτων Ανοικτής και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση. Στο Ανοικτή και Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση – Τόµος Α- Θεσμοί και Λειτουργίες. Πάτρα: ΕΑΠ
Μακράκης Β. (2000), Υπερμέσα στην Εκπαίδευση. Μια κοινωνικο-εποκοδομιστική προσέγγιση, Αθήνα: Μεταίχμιο
Μάρκελλος Κ., Μαρκέλλου Π., Ρήγκου Μ., Συρμακέσης Σ. και Τσοκαλίδης Α., (2001). Εκπαίδευση από Απόσταση εναντίον Παραδοσιακής Εκπαίδευσης. Υπάρχει νικητής; Διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο: http:// www.eap.gr/news/EXAGELIA_SYNEDRIOU/synedrio/html/sect3/126.htm (1/8/2008)
Ματραλής Χ., (1998). Ύπαρξη-Σχεδιασμός ειδικού εκπαιδευτικού υλικού, στο Βεργίδης Δ., Λιοναράκης Α., Λυκουργιώτης Α., Μακράκης Β., Ματραλής Χ. Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση τομ. Α, Θεσμοί και Λειτουργίες, Πάτρα: ΕΑΠ.
Ματραλής Χ., (1999). Το έντυπο υλικό στην εκπαίδευση από απόσταση, στο Κόκος Α., Λιοναράκης Α., Ματραλής Χ., Παναγιωτακόπουλος Χ. Ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Τόμος Γ΄, Το εκπαιδευτικό υλικό και οι νέες τεχνολογίες. Πάτρα: ΕΑΠ.
Μικρόπουλος Τ., (2000), Εκπαιδευτικό Λογισμικό – Θέματα Σχεδίασης και Αξιολόγησης Λογισμικού Υπερμέσων, Αθήνα: Κλειδάριθμος
Μπάνου Α., (2001). Ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Ζητήματα ορολογίας και μεθοδολογίας, στο Λιοναράκης Α.(επ). Απόψεις και Προβληματισμοί για την Ανοικτή και εξ Αποστάσεως εκπαίδευση. Αθήνα: Προπομπός
Μπασέτας, Κ. (2002)., Ψυχολογία της Μάθησης. Αθήνα: Ατραπός
Μπιγιλάκη, Ν. (2003), «Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση: Ενήλικες και Διαδικασίες Μάθησης», στα Πρακτικά Εισηγήσεων του 2ου Πανελλήνιου Συνεδρίου για την Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση, Προπομπός, ΕΑΠ, Πάτρα
Νταραντούμη Αθ. (2008)., Πλαίσιο για την Ανάπτυξη, Εφαρμογή και Αξιολόγηση Δραστηριοτήτων Συνεργατικής Μάθησης Διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο: http://karagian.users.uth.gr/cscl/12-Daradoumis.pdf (1/8/2008)

Παγγέ Τ. χ.χ. Διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο: http://equipe.up.pt/RESOURCES/Casestudies/original_languages/Ioannina_GR.doc (1/8/2008)
Παγγέ Τ., (2003). Αδυναμίες Άρτιας Λειτουργίας ενός Συστήματος Εκπαίδευσης από Απόσταση, στο Λιοναράκης Α., (επιμ.). 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο για την Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση. Αθήνα: Προπομπός
Παντάνο – Ρόκου Φ., (2002). Διαδραστικές εφαρμογές πολυμέσων Τεχνολογία, σχεδιασμός και διαδικασίες υλοποίησης. Αθήνα: Κριτική
Παναγιωτακόπουλος, Χ. (1998). Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής και το εκπαιδευτικό λογισμικό. Στο Ανοικτή και Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση – Τόμος Γ- Το εκπαιδευτικό υλικό και οι νέες τεχνολογίες. Πάτρα: ΕΑΠ
Ρετάλης Σ. Σιασιάκος Κ., (2008). Ασύγχρονη Συνεργατική Μάθηση με Ήχο και Εικόνα: Αξιοποίηση των Πολλαπλών Οπτικών ενός Γνωστικού Αντικειμένου Διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο: http://karagian.users.uth.gr/cscl/19-Retalis-Siasiakos.pdf (1/8/2008)

Race P., (1998). Το Εγχειρίδιο της Ανοικτής Εκπαίδευσης. Αθήνα: Μεταίχμιο
Rogers A., (1999). Εκπαίδευση Ενηλίκων. Αθήνα: Μεταίχμιο
Χοντολίδου Ε. (1999) Εισαγωγή στην έννοια της πολυτροπικότητας Γλωσσικός Υπολογιστής Τόμος 1 Τεύχος 1:115-118. Αθήνα
Σελίδες στο Διαδίκτυο
ΙΔΕΚΕ Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας Διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο: http://www.ideke.edu.gr/sde/ArticlesMain_old.asp?article_id=2&article_id=& (1/8/2008)
Λευκή Βίβλος 1996 Διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο: http://europa.eu/documents/comm/white_papers/pdf/com95_590_en.pdf (1/8/2008)
Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, τμήμα Εργαστήριο Παράλληλης Κατανεμημένης Επεξεργασίας Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών Διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο: http://www.it.uom.gr.html (1/8/2008)
Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Υλικό εκπαίδευσης Διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο: http://www.it.uom.gr/teaching.htm (1/8/2008)
Κριτήρια ποιότητας διδακτικού υλικού εξ αποστάσεως εκπαίδευσης Διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο: http:/www.odl.gr/ (1/8/2008)
Υποδειγματική σχεδίαση και αξιολόγηση της εφαρμογής μιας δραστηριότητας
εκπαίδευσης ενηλίκων στη σχεδίαση βάσεων δεδομένων Διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο:
http://www.eap.gr/news/EXAGGELIA_SYNEDRIOU/synedrio/html/sect1/113.htm (1/8/2008)
Χαρακτηριστικά λογισμικού αυτο-εκπαίδευσης Διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο: http://www.eap.gr/news/EXAGGELIA_SYNEDRIOU/synedrio/html/sect5/110.htm (1/8/2008)
Τάσεις της εξ αποστάσεως κατάρτισης Διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο: http://www.wbtworld.net/gr/elearning/trends.php (1/8/2008)
Η εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση με μια ματιά Διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο: http://www.epmhs.gr/gr/html/ptixiakes/distance_learning/kefa.htm (1/8/2008)
Παραρτήματα
Ι Ερωτηματολόγιο έρευνας
ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ
(κωδικός αποδελτίωσης μη σημειώστε τίποτα εδώ)
Στα πλαίσια της Μεταπτυχιακής Διπλωματικής Εργασίας μου στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο δημιουργήθηκε ηλεκτρονικό εκπαιδευτικό υλικό, με θέμα: «Εισαγωγή στην επικοινωνία μέσω Ηλεκτρονικών Υπολογιστών» για εκπαιδευόμενους στα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας και για αρχάριους χρήστες γενικότερα.
Παρακαλώ συμπληρώστε με προσοχή το ερωτηματολόγιο στην ηλεκτρονική φόρμα. Το ερωτηματολόγιο αυτό αναφέρεται στο εκπαιδευτικό υλικό που μελετήσατε. Εκτός από τις δύο τελευταίες ερωτήσεις που επιλέγεται ναι/όχι και συμπληρώνεται το κενό αιτιολογώντας την απάντηση σας, σε όλες τις υπόλοιπες μπορείτε να επιλέξετε μόνο μία από τις πέντε απαντήσεις: καθόλου, ελάχιστα, αρκετά, πολύ, πάρα πολύ.
Σκοπός της έρευνας είναι η αξιολόγηση του υλικού και την χρησιμότητα και την καταλληλότητα για την εκπαίδευση σας καθώς και για την περαιτέρω βελτίωση και αξιοποίηση του υλικού. Τα ερωτηματολόγια είναι ανώνυμα και τα αποτελέσματα της έρευνας θα σας κοινοποιηθούν.
(Στις ερωτήσεις συμπλήρωσης χρησιμοποιήστε όσο χώρο χρειάζεστε)
Α. Γενικές ερωτήσεις
(σημειώστε 5 εάν συμφωνούν απόλυτα, 1 αν δεν συμφωνούν καθόλου) 1
καθόλου 2
ελάχιστα 3
αρκετά 4
πολύ 5
πάρα πολύ
1. Έχετε παρακολουθήσει άλλα μαθήματα από απόσταση; 0
0
0
0
0

2. Έχετε προηγούμενη εμπειρία στην επικοινωνία μέσω διαδικτύου; 0
0
0
0
0

3. Έχετε ευχέρεια στην χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή; 0
0
0
0
0


Β. Γνωστικό αντικείμενο «Εισαγωγή στην επικοινωνία μέσω Η/Υ»
(σημειώστε 5 εάν συμφωνούν απόλυτα, 1 αν δεν συμφωνούν καθόλου) 1
καθόλου 2
ελάχιστα 3
αρκετά 4
πολύ 5
πάρα πολύ
1. Το εκπαιδευτικό υλικό εισάγει σε ικανοποιητικό βαθμό στην επικοινωνία μέσω διαδικτύου; 0
0
0
0
0

2. Το εκπαιδευτικό υλικό επεξηγεί ικανοποιητικά τα δύσκολα σημεία της ύλης; 0
0
0
0
0

3. Στο εκπαιδευτικό υλικό υπάρχουν αρκετές δραστηριότητες και εφαρμογές της ύλης; 0
0
0
0
0

4. Το εκπαιδευτικό υλικό είναι κατάλληλο για το γνωστικό αντικείμενο που εξετάζει; 0
0
0
0
0

5. Δίνεται η δυνατότητα στον εκπαιδευόμενο για ενεργή συμμετοχή και αξιοποίηση της εμπειρίας του; 0
0
0
0
0


Γ. Χαρακτηριστικά του υλικού για την εκπαίδευση από απόσταση
(σημειώστε 5 εάν συμφωνούν απόλυτα, 1 αν δεν συμφωνούν καθόλου) 1
καθόλου 2
ελάχιστα 3
αρκετά 4
πολύ 5
πάρα πολύ
1. Η δομή του εκπαιδευτικού υλικού (σκοπός, πρ. αποτελέσματα, έν. Κλειδιά) υποβοηθά την πορεία της μελέτης σας; 0
0
0
0
0

2. Ο χρόνος που απαιτείται για την ολοκλήρωση του υλικού είναι ικανοποιητικός σε σχέση με το μέγεθος της ύλης; 0
0
0
0
0

3. Υπάρχουν αναφορές σε προηγούμενες γνώσεις σας; 0
0
0
0
0

4. Το εκπαιδευτικό υλικό σας επιτρέπει να επιλέγεται το χρόνο και το ρυθμό μελέτης που σας ταιριάζει; 0
0
0
0
0

5 Οι εφαρμογές επικοινωνίας που περιέχει το εκπαιδευτικό υλικό είναι ικανοποιητικές; 0
0
0
0
0


Δ. Τεχνική Αξιολόγηση εκπαιδευτικού υλικού;
(σημειώστε 5 εάν συμφωνούν απόλυτα, 1 αν δεν συμφωνούν καθόλου) 1
καθόλου 2
ελάχιστα 3
αρκετά 4
πολύ 5
πάρα πολύ
1. Ο συνδυασμός γραφικών, χρωμάτων, είναι ο κατάλληλος; 0
0
0
0
0

2. Τα βίντεο που περιέχει το εκπαιδευτικό υλικό τα θεωρείς χρήσιμα και κατάλληλα; 0
0
0
0
0

3. Θα ήθελες περισσότερα γραφικά για την κατανόηση του κειμένου; 0
0
0
0
0

4. Οι γνώσεις σου ήταν αρκετές για την χρήση του εκπαιδευτικού υλικού; 0
0
0
0
0

5. Η πλοήγηση και η μετάβαση σε διάφορα μέρη της εφαρμογής είναι εύκολή; 0
0
0
0
0

6. Το περιβάλλον διεπαφής είναι απλό και εύκολο στην εξοικείωση με αυτό; 0
0
0
0
0

7. Υπάρχει συνέπεια στις έννοιες, σύμβολα και στην σχεδίαση γενικότερα; 0
0
0
0
0

8. Είναι ορατές οι διαθέσιμες λειτουργίες σε κάθε οθόνη; 0
0
0
0
0

9. Το μέγεθος της γραμματοσειράς είναι κατάλληλο και ευανάγνωστο; 0
0
0
0
0

10. Το εκπαιδευτικό υλικό μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως εποπτικό μέσο εκπαίδευσης στην τάξη; 0
0
0
0
0

11. Υπάρχουν ικανοποιητικές συνδέσεις για συμπληρωματικό εκπαιδευτικό υλικό στο διαδίκτυο; 0
0
0
0
0

Ε. Παρουσίαση του εκπαιδευτικού υλικού.
(σημειώστε 5 εάν συμφωνούν απόλυτα, 1 αν δεν συμφωνούν καθόλου) 1
καθόλου 2
ελάχιστα 3
αρκετά 4
πολύ 5
πάρα πολύ
1. Πόσο ελκυστικό και φιλικό είναι το εκπαιδευτικό υλικό; 0
0
0
0
0

2. Το εκπαιδευτικό υλικό έχει γλώσσα κατανοητή; 0
0
0
0
0

3. Στο εκπαιδευτικό υλικό υπάρχει λογική σειρά και καλή αλληλουχία στις ενότητες; 0
0
0
0
0

ΣΤ. Γενική εικόνα του εκπαιδευτικού υλικού;
(σημειώστε 5 εάν συμφωνούν απόλυτα, 1 αν δεν συμφωνούν καθόλου) 1
καθόλου 2
ελάχιστα 3
αρκετά 4
πολύ 5
πάρα πολύ
1. Είναι σαφής η ύλη του εκπαιδευτικού υλικού που μελετήσατε; 0
0
0
0
0

2. Το εκπαιδευτικό υλικό παρουσίαζε ενδιαφέρον στην μελέτη του; 0
0
0
0
0

3. Πόσο υποβοήθησε το εκπαιδευτικό υλικό την πορεία της μάθησης σας; 0
0
0
0
0

4. Το εκπαιδευτικό υλικό υποκινεί την πρωτοβουλία; 0
0
0
0
0

5. Σας βοήθησε το εκπαιδευτικό υλικό να κατανοήσετε τις επικοινωνίες μέσω Η/Υ; 0
0
0
0
0

Ζ. Προτάσεις για το εκπαιδευτικό υλικό;
1. Είστε ικανοποιημένοι από το εκπαιδευτικό υλικό; (σημειώστε 5 εάν είστε ικανοποιημένοι απόλυτα, 1 αν δεν είστε καθόλου ικανοποιημένοι)
10 20 30 40 50

2. Θα θέλατε να αλλάξει κάτι στο εκπαιδευτικό υλικό «Εισαγωγή στην επικοινωνία μέσω Η/Υ».
α) Ναι 0 Τι; ………………

β) Όχι 0

3. Ήταν ευχάριστη και χρήσιμη εμπειρία η ενασχόληση σας με το εκπαιδευτικό υλικό;
α) Ναι 0 Γιατί; ………………

β) Όχι 0 Γιατί; ………………


Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας Μυτιλήνης
Μιχάλης Αϊβαλιώτης Πληροφορικός Γρ.
Ευχαριστώ πολύ για την συνεργασία σας


ΙΙ Συνοπτικά Αποτελέσματα Αξιολόγησης
Πίνακας 1 Πίνακας με όλες τις απαντήσεις και από τα 29 ερωτηματολόγια της έρευνας σε όλες τις ερωτήσεις πλην τις σύντομης απάντησης.
Α1 Α2 Α3 Β1 Β2 Β3 Β4 Β5 Γ1 Γ2 Γ3 Γ4 Γ5 Δ1 Δ2 Δ3 Δ4 Δ5 Δ6 Δ7 Δ8 Δ9 Δ10 Δ11 Ε1 Ε2 Ε3 ΣΤ1 ΣΤ2 ΣΤ3 ΣΤ4 ΣΤ5 Ζ1 Ζ2 Ζ3
1 2 1 2 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 2 1
2 1 1 3 4 5 4 4 5 3 3 5 4 4 3 3 3 3 4 4 4 3 5 4 4 5 5 5 4 4 5 5 5 5 2 1
3 1 2 2 3 4 4 4 4 3 4 3 4 4 4 3 2 4 5 3 5 5 5 4 4 3 3 3 4 3 5 5 3 4 2 1
4 1 1 2 3 4 4 3 4 3 3 4 4 4 3 5 4 3 4 4 4 3 4 3 4 4 5 5 4 5 5 4 5 5 2 1
5 2 5 5 3 3 3 4 5 3 3 3 3 4 3 4 3 4 3 3 3 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 3 4 4 2 1
6 1 1 2 3 4 4 4 3 3 3 3 3 4 3 4 2 3 3 3 3 3 3 3 4 5 5 5 5 5 5 5 5 5 2 1
7 1 1 2 3 4 4 4 5 4 3 3 3 4 3 5 2 1 3 5 5 3 4 4 3 5 5 5 3 4 5 3 3 4 2 1
8 1 2 2 3 3 3 4 5 3 2 4 3 3 3 5 1 2 2 2 3 4 4 5 5 5 5 5 5 5 4 5 5 5 2 1
9 1 2 2 3 4 4 4 4 3 4 3 4 4 4 3 2 4 5 3 5 5 5 4 4 3 3 3 4 3 5 5 3 4 2 1
10 1 1 2 3 4 4 4 3 3 3 3 3 4 3 4 2 3 3 3 3 3 3 3 4 5 5 5 5 5 5 5 5 5 2 1
11 1 1 2 3 4 4 4 5 4 3 3 3 4 3 5 2 1 3 5 5 3 4 4 3 5 5 5 3 4 5 3 3 4 2 1
12 1 2 2 3 3 3 4 5 3 2 4 3 3 3 5 1 2 2 2 3 4 4 5 5 5 5 5 5 5 4 5 5 5 2 1
13 1 2 2 3 4 4 4 4 3 4 3 4 4 4 3 2 4 5 3 5 5 5 4 4 3 3 3 4 3 5 5 3 4 2 1
14 1 1 2 3 4 4 4 3 3 3 3 3 4 3 4 2 3 3 3 3 3 3 3 4 5 5 5 5 5 5 5 5 5 2 1
15 1 1 2 3 4 4 3 4 3 3 4 4 4 3 5 4 3 4 4 4 3 4 3 4 4 5 5 4 5 5 4 5 5 2 1
16 1 1 3 4 5 4 4 5 3 3 5 4 4 3 3 3 3 4 4 4 3 5 4 4 5 5 5 4 4 5 5 5 5 2 1
17 1 2 2 3 4 4 4 4 3 4 3 4 4 4 3 2 4 5 3 5 5 5 4 4 3 3 3 4 3 5 5 3 4 2 1
18 1 1 3 4 5 4 4 5 3 3 5 4 4 3 3 3 3 4 4 4 3 5 4 4 5 5 5 4 4 5 5 5 5 2 1
19 1 1 2 3 4 4 4 5 4 3 3 3 4 3 5 2 1 3 5 5 3 4 4 3 5 5 5 3 4 5 3 3 4 2 1
20 1 2 2 3 3 3 4 5 3 2 4 3 3 3 5 1 2 2 2 3 4 4 5 5 5 5 5 5 5 4 5 5 5 2 1
21 1 2 2 3 4 4 4 4 3 4 3 4 4 4 3 2 4 5 3 5 5 5 4 4 3 3 3 4 3 5 5 3 4 2 1
22 1 1 2 3 4 4 4 3 3 3 3 3 4 3 4 2 3 3 3 3 3 3 3 4 5 5 5 5 5 5 5 5 5 2 1
23 1 1 2 3 4 4 3 4 3 3 4 4 4 3 5 4 3 4 4 4 3 4 3 4 4 5 5 4 5 5 4 5 5 2 1
24 1 1 3 4 5 4 4 5 3 3 5 4 4 3 3 3 3 4 4 4 3 5 4 4 5 5 5 4 4 5 5 5 5 2 1
25 1 2 2 3 4 4 4 4 3 4 3 4 4 4 3 2 4 5 3 5 5 5 4 4 3 3 3 4 3 5 5 3 4 2 1
26 1 1 2 3 4 4 3 4 3 3 4 4 4 3 5 4 3 4 4 4 3 4 3 4 4 5 5 4 5 5 4 5 5 2 1
27 2 5 5 3 3 3 4 5 3 3 3 3 4 3 4 3 4 3 3 3 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 3 4 4 2 1
28 1 1 2 3 4 4 4 5 4 3 3 3 4 3 5 2 1 3 5 5 3 4 4 3 5 5 5 3 4 5 3 3 4 2 1
29 1 1 3 4 5 4 4 5 3 3 5 4 4 3 3 3 3 4 4 4 3 5 4 4 5 5 5 4 4 5 5 5 5 2 1

Πίνακας 2 Πίνακας όπου εμφανίζονται με απόλυτους αριθμούς το σύνολο των ατόμων του δείγματος που απάντησαν για κάθε μια από την πεντάβαθμη διαβάθμιση (5 εάν συμφωνούν απόλυτα, 1 αν δεν συμφωνούν καθόλου) για όλες τις ερωτήσεις της έρευνας.
Α1 Α2 Α3 Β1 Β2 Β3 Β4 Β5 Γ1 Γ2 Γ3 Γ4 Γ5 Δ1 Δ2 Δ3 Δ4 Δ5 Δ6 Δ7 Δ8 Δ9 Δ10 Δ11 Ε1 Ε2 Ε3 ΣΤ1 ΣΤ2 ΣΤ3 ΣΤ4 ΣΤ5 Ζ1 Ζ2 Ζ3
1 26 18 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 4 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 29
2 3 9 22 0 0 0 0 0 0 3 0 0 0 0 0 14 3 3 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 29 0
3 0 0 5 23 5 5 4 4 24 19 16 13 3 22 11 7 13 10 12 9 17 4 8 4 6 6 6 4 6 0 6 10 0 0 0
4 0 0 0 6 19 24 25 11 5 7 8 16 26 7 7 5 9 10 10 10 6 14 18 22 7 3 3 18 12 6 5 3 13 0 0
5 0 2 2 0 5 0 0 14 0 0 5 0 0 0 11 0 0 6 4 10 6 11 3 3 16 20 20 7 11 23 18 16 16 0 0

Πίνακας 3 Πίνακας που περιέχει τα ίδια αποτελέσματα με τον προηγούμενο αλλά εδώ είναι σε ποσοστά
Α1 Α2 Α3 Β1 Β2 Β3 Β4 Β5 Γ1 Γ2 Γ3 Γ4 Γ5 Δ1 Δ2 Δ3 Δ4 Δ5 Δ6 Δ7 Δ8 Δ9 Δ10 Δ11 Ε1 Ε2 Ε3 ΣΤ1 ΣΤ2 ΣΤ3 ΣΤ4 ΣΤ5 Ζ1 Ζ2 Ζ3
1 90 62 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 10 14 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 100
2 10 31 76 0 0 0 0 0 0 10 0 0 0 0 0 48 10 10 10 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 100 0
3 0 0 17 79 17 17 14 14 83 66 55 45 10 76 38 24 45 34 41 31 59 14 28 14 21 21 21 14 21 0 21 34 0 0 0
4 0 0 0 21 66 83 86 38 17 24 28 55 90 24 24 17 31 34 34 34 21 48 62 76 24 10 10 62 41 21 17 10 45 0 0
5 0 7 7 0 17 0 0 48 0 0 17 0 0 0 38 0 0 21 14 34 21 38 10 10 55 69 69 24 38 79 62 55 55 0 0
Πίνακας 4
α/α Αποδελτιωμένες σύντομες απαντήσεις στην ερώτηση Ζ3α
1.
2. Γιατί δεν είχα καμία γνώση και έχω μάθει αρκετά πράγματα
3. Άκουγα διάφορα αλλά τώρα κατάλαβα
4. κατάφερα να επικοινωνήσω
5.
6. Ήταν πολύ ενδιαφέρον
7. ΓΙΑΤΙ ΕΜΑΘΑ ΑΡΚΕΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΣΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ.
8. έμαθα να επικοινωνώ
9.
10. Πολύ ενδιαφέρον
11. ΜΟΥ ΑΡΕΣΕ ΠΟΛΎ
12. Ενδιαφέρον
13. Προσπάθησα πολύ αλλά τα κατάφερα
14.
15. Ποτέ δεν είχα ασχοληθεί και τώρα μπόρεσα να κάνω πολλά
16. Πολύ καλό πρόγραμμα μου άρεσε.
17.
18. Δυσκολεύτηκα αρκετά αλλά τελικά κατάφερα πολλά
19. Πολύ καλό
20. Μπράβο δάσκαλε
21. μου άρεσε πολύ
22. αρκετά δύσκολο αλλά χρήσιμο
23.
24. μακάρι και τα άλλα μαθήματα να ήταν έτσι
25. δεν ήξερα τίποτα και τώρα κάτι κατάλαβα
26. Χρήσιμη εμπειρία και ενδιαφέρουσα